برادر، زندگی زیباست!‏

این روزها جایی به نام ناظم حکمت (1963 – 1902) برخوردم و با شرمساری یادم آمد که در ژانویه‌ی ‏گذشته سرم آن‌قدر گرم کارهای دیگر بوده که به مناسبت صد و دهمین زادروز این بزرگترین شاعر مورد ‏علاقه‌ام یادی از او نکرده‌ام. یا شاید هرگز برای یاد کردن از او دیر نیست؟ و چه یاد کردنی بهتر از گوش ‏دادن به متن کامل "اوراتوریوی ناظم" سروده‌ی فاضل سای، که اکنون در این نشانی در دسترس است. ‏‏(عکس آرامگاه ناظم حکمت در مسکو. برای تصویر بزرگ‌تر روی آن کلیک کنید)‏

اوراتوریو اثری‌ست با مایه‌های دینی یا دنیوی که برای گروه کر، تک‌خوانان، و ارکستر نوشته می‌شود. ‏اوراتوریوی ناظم شعرخوانی بی‌همتای گنجو ارکال را نیز به همراه دارد. نزدیک چهار سال پیش تکه‌هایی از این اوراتوریو را ‏معرفی کرده‌ام، و اکنون متن کامل آن را، با زیرنویس انگلیسی، در نشانی بالا می‌توان دید و شنید، و در ‏پایان نیز نزدیک به ده دقیقه گفت‌وگو با آهنگساز آن فاضل سای است.‏

در زندگینامه‌ی ناظم حکمت در ویکی‌پدیای انگلیسی ترجمه‌ی برخی از معروف‌ترین شعرهای او (که در ‏اوراتوریو هم خوانده می‌شوند) موجود است. آن‌جا گفته می‌شود که برخی خوانندگان نامدار امریکایی ‏همچون جون بائز و پل رابسون نیز شعرهایی از ناظم را به ترانه خوانده‌اند.‏

من هم تکه‌هایی از شعرهای او را ترجمه کرده‌ام که در این و این نشانی موجود است. همچنین ده ‏سال پیش، به مناسبت صدمین زادروز او مطلبی به ترجمه و اقتباس من در مجله‌ی "نگاه نو" که در ‏داخل چاپ می‌شود، منتشر شد. این نوشته را از برگ‌های گوناگون کتابی به زبان آذربایجانی برگرفته و ‏ترجمه و تألیف کرده‌ام، اما به تدریج دانستم که مترجم آن از روسی به آذربایجانی غلط‌های فاحشی ‏مرتکب شده‌است (از جمله رقمی که درباره مدت زندان ناظم نوشته شده، باید دوازده باشد، و نه ‏نوزده). زمانی در آینده باید بنشینم و شعرها و فاکت‌های آن را با اصل ترکی شعرها و زندگینامه ناظم ‏حکمت مقابله و بازنویسی کنم. من خود نیز در درک مصرعی از شعر ناظم در این نوشته‌ام سخت در ‏اشتباه بوده‌ام و آن را "زنده ماندم که بگویم" ترجمه کرده‌ام، حال آن‌که داستان چیز به‌کلی دیگریست: ‏ناظم در شعری با عنوان "نامه به کمال طاهر" (در اوراتوریو خوانده می‌شود) می‌گوید:‏

این جهان [در آینده‌ی دور] به سردی خواهد گرایید
‏...‏
تو باید آن‌قدر جهان را دوست بداری
که از هم‌اکنون برای آن سوگواری کنی
و این غصه را تاب آوری
اگر می‌خواهی ادعا کنی که "زندگی کردم".‏

***
همه‌ی شمایانی را که:‏
داغ دوری از وطن دارید؛
می‌خواهید بدانید "خائن" یعنی چه؛
نمی‌خواهید نعش آزادی بر دوش به دنبال تانک‌ها روان شوید؛
از سلاح‌های کشتار جمعی بیزارید؛
صلح را و خنده‌ی کودکان را دوست می‌دارید؛
می‌خواهید بدانید زندگی از دیدگاه یک سنجاب چگونه است؛
می‌خواهید معنی فقر و گرسنگی را بدانید؛
شادمانید از این که سوسیالیست‌ها در فرانسه روی کار آمدند و کمونیست‌ها در یونان بیشتر رأی آوردند؛
می‌خواهید بدانید که من اگر نسوزم، و تو اگر نسوزی، چه می‌شود؛
درد بسیار دارید و همدردی نمی‌یابید...

... فرا می‌خوانم که نخست نوشته‌ام را به مناسبت صدمین زادروز ناظم حکمت و سپس دیگر نوشته‌ها را ‏بخوانید، و آنگاه اوراتوریوی ناظم را ببینید (دگمه‌ی بزرگ کردن پرده را بزنید و تصویر بزرگ را تماشا کنید).‏ و من عاشق شانه‌ها و بازوان خانم زحل اولجای هستم که هنگامی‌که می خواند، شکل قلب را می‌سازند!‏

در این نشانی نیز نخست صدای خود ناظم را می‌شنوید، و سپس جون بائز ترانه‌ی او را به ترکی ‏می‌خواند.‏

عنوان این نوشته نام تنها رمانی‌ست که ناظم حکمت نوشت، و به فارسی نیز ترجمه شده‌است.

پی‌نوشت: غلط‌های بی‌شمار نوشته‌ای را که در بالا نام بردم، درست کردم و اکنون متن ‏تصحیح‌شده در همان نشانی موجود است.‏‏

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

بدرود آموزگار سخت‌کوش

خبر می‌رسد که پرویز شهریاری، یکی از اصلی‌ترین ستون‌های آموزش ریاضیات کشورمان، دو روز پیش در 22 اردیبهشت در 86 سالگی ‏ترکمان گفته‌است. نمی‌دانم نسل‌ها را چگونه می‌شمارند و چند نسل از ما پرورده‌ی تلاش ‏خستگی‌ناپذیر پرویز شهریاری در فرآوردن کتاب‌های درسی و کمک‌درسی ریاضیات هستیم. همین‌قدر ‏می‌دانم که او در تدوین و نوشتن همه‌ی کتاب‌های درسی ریاضیات دبیرستان‌های ایران از سال 1335 تا ‏سال 1351، و شاید دیرتر نیز، دست داشته‌است، و گذشته از آن ده‌ها و ده‌ها کتاب کمک درسی ‏ریاضیات ترجمه کرده‌است. بنابراین به جرئت می‌توان گفت که هر آن‌کس که در 55 سال گذشته در ‏ایران دستی به یک کتاب ریاضیات زده، از حاصل کار پرویز شهریاری سود برده‌است.‏

در بسیاری از کشورهای خارج، در محافل آکادمیک و دانشگاهی و دبیرستانی، و همچنین در صنایع، ‏معروف است که ایرانیان ریاضیاتشان خوب است. یکی از بستگانم همین تازگی‌ها تعریف کرد که پس از ‏چند سال کار متفرقه در سوئد، خواسته‌بود که برای تکمیل مدرک تحصیلی‌اش در کلاس ریاضیات ‏دانشگاه صنعتی سلطنتی ‏KTH‏ استکهلم شرکت کند. در همان نخستین جلسه‌ی کلاس، که او ‏دقایقی هم دیر به آن رسیده بود و نه استاد سوئدی را می‌شناخت و نه با همکلاسی‌ها آشنایی داشت، استاد ‏را برای کاری به بیرون از کلاس فرا خواندند. استاد رو به شاگردان پرسید: این‌جا کسی ایرانی هست؟ ‏این دوستم دستش را بلند کرد، و استاد گفت: شما کلاس را اداره کنید و به بقیه کمک کنید، تا من ‏برگردم! – و من هیچ تردیدی ندارم که بخش بزرگی از استحکام پایه‌ی ریاضیات ما در این نیم سده، ‏حاصل کتاب‌های درسی آفریده‌ی پرویز شهریاری و دوستانش است.‏ فهرستی از کارهای او را در لینک داده‌شده در آغاز این نوشته ببینید.‏

پرویز شهریاری را نخستین بار پس از عضویت در شورای نویسندگان و هنرمندان ایران در سال 1359 از نزدیک دیدم. ‏هر دو عضو گروه مترجمان بودیم: من تازه سه کتابچه‌ی لاغر ترجمه و تألیف کرده‌بودم و مقالات ‏پراکنده‌ای این‌جا و آن‌جا نوشته‌بودم، و او کوهی از کتاب ترجمه و تألیف کرده‌بود – مردی آرام و متین و ‏شیرین‌سخن. چندین مجله، و از جمله "سخن علمی" را سردبیری و منتشر کرده‌بود و چندی بعد ‏مجله‌ی تازه‌ای به‌نام "چیستا" را بنیاد نهاد، که اکنون بیست‌ونهمین سال انتشار خود را می‌گذراند.‏

پرویز شهریاری عضو حزب توده ایران بود و بارها به همین "جرم" به زندان افتاد. نخستین بار در سال ‏‏1328 بود که مزه‌ی شکنجه‌های "استوار ساقی" معروف را چشید، و نیز رفتار انسانی او را، و واپسین بار همراه با سران حزب در سال 1362 دستگیر شد و یک سال و نیم شکنجه‌های غیر انسانی جمهوری ‏اسلامی را چشید. در اوج ‏جنون انتقام‌جویی و کینه‌ورزی‌های پس از انقلاب، هنگامی که داس مرگ شیخ صادق خلخالی حکم ‏می‌راند و همه‌ی وابستگان به رژیم گذشته را به جوخه‌های مرگ می‌سپردند؛ در هنگامه‌ای که شعار "اعدام باید گردد" ورد زبان همه بود، پرویز شهریاری دست ‏به‌کاری شگفت‌انگیز زد: در دادگاه استوار ساقی، کسی که ده‌ها توده‌ای و از جمله خسرو روزبه را در ‏حمام معروف لشگر دوی زرهی شکنجه داده‌بود، شرکت جست و به سود ساقی شهادت داد. برای ‏بسیاری از ما باورکردنی نبود و در حزب نیز زمزمه‌هایی در مخالفت با این کار شهریاری شنیده می‌شد. ‏اما پرویز شهریاری، با وجود وفاداری به حزب، کار خود را کرد و با شهادت خود (همراه با برخی کسان ‏دیگر) ساقی را از اعدام نجات داد. جزئیات داستان شهریاری را به یاد ندارم، اما چیزی از این مایه بود ‏که خانوده‌ای بزرگ از دسترنج او (شهریاری) نان می‌خوردند و اکنون که او به زندان افتاده‌بود، کسانی ‏گرسنه مانده‌بودند و کرایه خانه عقب افتاده‌بود و صاحب خانه دیگر داشت همه را از خانه بیرون ‏می‌ریخت، که استوار ساقی به یاریش آمد و خانواده را نجات داد: ساقی شهریاری را با جیپ فرمانداری ‏نظامی به بیرون از زندان و به نشانی مورد نظر او برد، اجازه داد که شهریاری پیاده شود و به خانه ای ‏برود و از کسی پولی بگیرد، و سپس او را پیش خانواده‌اش برد تا پول را به آنان برساند، و سپس به ‏زندان برش گرداند.‏

واپسین بارها که پرویز شهریاری را دیدم، سی سال پیش، در سال 1361 بود: همه‌ی نشریه‌هایی را که ‏مستقیم یا غیر مستقیم به حزب وابسته بودند، بسته بودند و توقیف کرده‌بودند، و من نوشته‌هایی از ‏احسان طبری را از جمله برای انتشار در چیستا می‌بردم. پرویز شهریاری، سه سال جوان‌تر از امروز ‏من، آرام و متین چون همیشه، سلامم را پاسخ می‌گفت، پاکت را می‌گشود، نگاهی به ‏نوشته‌ی تایپ‌شده می‌انداخت، سپاسی می‌گفت، و به راه خود می‌رفتم. این نوشته‌ها با نام‌های ‏مستعار ا. طباطبایی، یا کاووس صداقت منتشر می‌شدند.‏

با همه‌ی وجودم از پرویز شهریاری سپاسگزارم و برایش سر تعظیم فرود می‌آورم. نانی که امروز ‏می‌خورم و گردشی که زندگانیم دارد، از جمله به برکت ریاضیاتی‌ست که از کتاب‌های پرویز ‏شهریاری آموختم. از جمله این‌جا نوشته‌ام.‏

یادش همواره زنده و گرامی باد.‏

از مراسم ترحیم پرویز شهریاری

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

از جهان خاکستری - 72‏

تقدیم به ژیلا

چهارشنبه‌ی بعد از تعطیلی روز کارگر سر کار که رفتم، حالم خوب بود. از کار که برگشتم، رفتم سراغ ‏پاک کردن شیشه‌های پنجره‌ی اتاق خواب که مانده‌بود و نرسیده‌بودم توی تعطیلی‌ها پاکش کنم. ‏آخرهای همین کار بود که احساس بی‌حالی کردم، و شب که توی رختخواب می‌رفتم، ناگهان لرزم ‏گرفت. زود خوابم برد، اما تا صبح بارها بیدار شدم، گاه با لرز، و گاه خیس عرق. شکمم سخت درد ‏می‌کرد. همان نیمه‌شبی دوسه قاشق ماست خوردم، اما سودی نداشت.‏

صبح با شکم‌درد و بی‌حالی عجیبی شکنجه‌گاه رختخواب را ترک کردم. با سری گیج، و نالان، ریشم را ‏تراشیدم. افتان و خیزان چای درست کردم، نان گرم کردم، و به امید آن‌که چای داغ درد شکم را تخفیف ‏دهد، به هر زحمتی بود چند لقمه‌ای به کمک چای فرو دادم. داروهایی را که صبح هر روز باید بخورم، ‏نمی‌شود شکم خالی خورد. چای بود، یا داروها که حالم را قدری بهتر کرد و رفتم سر کار.‏

در میانه‌ی جلسه‌ای شکم‌درد و دل‌پیچه به سراغم آمد. با این‌حال توانستم گزارشم را بدهم و تا پایان ‏جلسه بنشینم. اما اکنون درد شدت یافته‌بود و مجبور شدم قرص مسکنی را که برای احتیاط با خود ‏آورده‌بودم، بخورم، و این قرص عرقم را در آورد. درد دو ساعتی دست از سرم برداشت، و بار دیگر ‏دل‌پیچه‌ها شروع شد. با همه‌ی گیجی و بی‌حالی، پشت کامپیوتر به‌خود پیچیدم، محاسبه‌کردم، کد ‏نوشتم، به خود پیچیدم، محاسبه کردم، منحنی کشیدم...‏

عصر با دخترم قرار داشتم. بعد از مدت‌ها هوس کرده‌بود کباب چنجه بخورد. رفتیم به رستوران ایرانی ‏ونک. سال‌ها بود به این رستوران نیامده‌بودم. جایش عوض شده. خوراک خوب بود، و خیلی زیاد. هر ‏دومان مقدار زیادی باقی گذاشتیم. پیش دخترم هیچ به روی خود نیاوردم که از شدت درد نزدیک است ‏لبه‌ی میز را گاز بزنم. او تعریف کرد که دوستمان سیروس، که پدر یکی از نزدیک‌ترین دوستان خود اوست، ‏چگونه دلیرانه با سرطان لوزالمعده در نبرد است، و داغم را تازه کرد: از نزدیک شاهد نبرد سه تن با این ‏مخوف‌ترین نوع سرطان بوده‌ام و با آنان رنج برده‌ام. علایم آن را می‌دانم، و شکم‌درد من ربطی به آن ‏ندارد. صحبت‌های دیگر دخترم که این تلخی را نداشت و شیرین بود سرم را گرم کرد و دوغ نعنادار کمی ‏حالم را جا آورد. اما شب که به خانه رسیدم باز تب و لرز داشتم. باز تا صبح توی رختخواب شکنجه ‏شدم. بارها با لرز یا خیس عرق و با درد بیدار شدم. درجه بگذارم؟ که چی بشود؟ یک عددی نشان ‏می‌دهد: 38، یا 39، بالاتر، یا پایین‌تر. چه فرقی می‌کند؟ باز یک مسکن خوردم و دو ساعتی بیهوش ‏شدم.‏

صبح جمعه بی‌حال‌تر از دیروز خود را از رختخواب بیرون کشیدم. اکنون به‌زحمت می‌توانستم روی پا بند ‏شوم. دل‌پیچه دست‌بردار نبود. به هر جان‌کندنی بود مراسم صبح و صبحانه را به‌جا آوردم و با پررویی ‏تمام راهی کارم شدم. مهمانی فردا را بگو! سه نفر را که باهاشان رودرواسی دارم، فردا برای شام ‏دعوت کرده‌ام. باید خرید کنم؛ باید خانه را آب‌وجارو کنم؛ باید آشپزی کنم...‏

ولی نه! امروز حالم خیلی بدتر از دیروز بود. با بی‌حالی پشت کامپیوتر نشسته‌بودم و حتی نای دگمه ‏زدن نداشتم. دل‌پیچه کلافه‌ام کرده‌بود. چند بار دست به شکم گرفتم و خم و راست شدم و به خود ‏پیچیدم. سودی نداشت. کمکی نکرد. تا ساعت ده‌ونیم تاب آوردم، اما بیشتر نتوانستم. کامپیوتر را ‏خاموش کردم، برخاستم، کتم را پوشیدم و بارانی را روی آن کشیدم: این‌جا، در قلب بهار، هنوز فقط ‏هفت درجه گرما داریم! سرم را به درون اتاق همکارم بردم و گفتم:‏ ‏- بد جوری بی‌حالم. می‌رم خونه که بخوابم.‏ لبخندی زد و گفت: - مواظب خودت باش!‏ تشکر کردم و رفتم. ساعت 11 بود که توی رختخوابم شیرجه رفتم و بی‌درنگ خوابم برد.‏

صدای زنگ تلفن بیدارم کرد:‏
‏- الو، سلام، یاننه هستم...‏
‏- سلام...؟
‏- امروز دیگه نمیایی سر کار؟
یاننه ‏Janne‏ یکی از دوست‌داشتنی‌ترین همکارانم است، اگر کس دیگری بود، شاید دشنامش می‌دادم.‏
‏- نه، چطور مگه؟
‏- برنامه رو باید تغییرش بدیم...‏
‏- کدوم برنامه؟
‏- گاز اسیدی با آب...‏
‏- کدوم آزمایشگاه؟
‏- آزمایشگاه کیو ‏Q
‏- چه تغییری؟
‏- باید دبی جرمی گاز ورودی به سیستم رو هم محاسبه کنیم... ولی حالا می‌ذاریمش برای دوشنبه...‏
خواب‌آلود گفتم: - باشه، - و در دل اندیشیدم: ای‌بابا، تو که می‌خواستی بذاریش برای دوشنبه، چرا از ‏این خواب بیهوشی بیدارم کردی؟ اما، خب، یاننه بود، این مرد نازنین، و قول دادم که دوشنبه ‏این محاسبه را هم در برنامه‌ی کامپیوتر وارد کنم.‏

ساعت دوی بعد از ظهر بود. هنوز ناهار نخورده‌بودم. تلوتلوخوران نان گرم کردم و کمی نان و ماست را به ‏زحمت فرو دادم. حتی نای نان جویدن را هم نداشتم. چه‌م شد آخر؟ یادم نمی‌آمد پیش‌تر جز هنگام ‏آنفلوآنزاهای سخت این‌قدر بی‌رمق شده‌باشم. سیزده سال بود که با همه‌ی دردهای بی‌درمانی که ‏دارم، هیچ غیبت بیماری از کار نداشتم. آن سیزده سال پیش هم افتاده‌بودم و پایم شکسته‌بود. این ‏شکم‌درد چه بود؟ شبیه آن را، همراه با تب، هرگز نداشتم.‏

نه، باید برخاست و به کارها رسید. فردا مهمان دارم. باید این سه پاکت بزرگ پر از بطری‌های خالی، ‏شیشه‌های مربا، قوطی‌های کنسرو، و ظرف‌های پلاستیکی را که گوشه‌ی آشپزخانه را گرفته، ببرم و ‏در "ایستگاه محیط زیست" هر یک را به زباله‌دانی مخصوص خودش بیاندازم. زشت است جلوی مهمان ‏این‌جا باشند. باید خرید کنم. کلی چیزها برای مهمانی لازم است. و بعد، دخترم پس فردا می‌خواهد ‏نیمی از مجموعه‌ی لباس‌هایش را ببرد به "شپش‌بازار"ی که از قضا در خیابان خودشان برپا می‌شود به ‏فروش بگذارد، اما میز مناسبی ندارد، و من قول داده‌ام که یکی از میزهایی را که همین روزها سر کارم ‏داریم می‌ریزیم دور برایش بردارم تا با همزیش بیایند، ماشینم را قرض بگیرند، و ببرند.‏

هنگامی‌که کاری هست که باید انجامش داد، گویی نیروهایی از جاهایی ناشناخته از وجودم بیرون ‏می‌زنند و روی پا نگاهم می‌دارند. لباس پوشیدم، دور ریختنی‌ها را تا سر کوچه بردم و همان‌جا ‏گذاشتمشان تا بروم و ماشین را بیاورم. گام‌هایم لرزان بود. می‌ترسیدم رهگذران خیال کنند که مستم. ‏از شدت درد دلم می‌خواست دلم را بگیرم و چمباتمه بزنم. اما نه، باید صاف راه رفت! ماشین را آوردم، ‏بار زدم، و به نزدیک‌ترین "ایستگاه محیط زیست" رفتم. هنگام انداختن بطری‌ها و شیشه‌ها بی‌اختیار ناله ‏می‌کردم: مادرکم، این چه دردی بود که گرفتم؟ آخر چرا مرا زاییدی؟

توی راهروهای بین قفسه‌های فروشگاه بزرگ مواد غذایی گیج‌تر از همیشه بودم. چیزهایی را که ‏می‌خواستم به‌زحمت پیدا می‌کردم. گاه به بهانه‌ی گذاشتن چیزی توی چرخ‌دستی شکمم را به ‏دستگیره‌ی آن می‌فشردم تا از دردم بکاهم. توی مشروب‌فروشی، که این‌جا انحصاری‌ست، صندوقدار به ‏شکلی غیر عادی در قیافه‌ام دقیق شد. زود خود را شق‌و رق گرفتم. شاید حال زارم را دیده‌بود و گمان ‏کرده‌بود مستم؟ فروش مشروب به مستان ممنوع است. – به خیر گذشت!‏

سر راه به شرکتمان رفتم. اکنون ساعت شش بعد از ظهر بود و جز کسانی در اتاق‌های دورافتاده‌ای، ‏کسی در ساختمان نبود. میز کوچکی را در یکی از اتاق‌های طبقه‌ی دوم نشان کرده‌بودم. نفس‌زنان به ‏طبقه‌ی دوم رسیدم، و میز را برداشتم: عجب سنگین بود! هیچ به قیافه‌اش نمی‌آمد! یا من بودم که ‏رمقی نداشتم؟ هن‌وهن کنان پایینش آوردم، خریدهایم را توی ماشین جابه‌جا کردم، صندلی‌های عقب را ‏خواباندم، و ناله‌کنان میز را آن پشت جا دادم. امیدوار بودم که دخترم بپسنددش!‏

به خانه که رسیدم، همین‌قدر رسیدم که خریدهایم را افتان و خیزان جابه‌جا کنم، و یک ای‌میل به دخترم ‏بزنم و بنویسم که میز توی ماشین حاضر است و هر وقت که بخواهند می‌توانند بیایند و آن را ببرند؛ اگر ‏بخواهند، می‌توانند فردا در ضمن این‌جا با مهمانانم شام بخورند، وگرنه می‌توانم مقداری میرزاقاسمی ‏بدهم که با خود ببرند – و بعد همین قدر نیرو در تنم مانده‌بود که با لرز زیر پتو بخزم.‏

این بار تلفن دخترم بود که بیدارم کرد. می‌خواست وزن و اندازه‌ی میز را بداند! خانه‌ی او در طبقه‌ی ‏چهارم ساختمانی بی‌آسانسور است و بالا بردن و پایین آوردن چیزهای بزرگ و سنگین برایشان ‏عذابیست. توضیح دادم، و او قدری به فکر فرو رفت. پرسید که آیا می‌شود آن را با اتوبوس ببرند؟ گفتم ‏که اگر پایه‌هایش را باز کنند، می‌شود. داشت حساب می‌کرد که اگر با ماشین من ببرندش، باید چهار ‏بار بیایند و بروند، و با شرمندگی می‌گفت که شاید از آن صرفنظر کنند و به‌جای میز از یک کارتون خالی ‏استفاده کنند. می‌پرسید که آیا آوردن آن از سر کارم خیلی سخت بوده؟! برایش توضیح دادم که هیچ ‏جای شرمندگی نیست و اگر پشیمان شده‌اند هیچ مسأله‌ای نیست و میز را سر جایش بر می‌گردانم. ‏قرار شد بیشتر فکر کنند و دیرتر خبر دهد.‏

ساعت 8 شب بود. باید چیزی می‌خوردم. چطور است یک آبجو بنوشم، شاید درد شکمم را قدری ‏تسکین دهد؟ و در واقع هم دردم کم‌تر شد! اما چه بخورم؟ گوشت خریده‌بودم که استیک درست کنم، ‏اما نه حال درست کردنش را داشتم، و نه اشتهای خوردنش را. یک قوطی کنسرو ماهی تون باز کردم. ‏شاید یک سال بود که از این کنسروها نخورده‌بودم. فکر کردم که شاید بو و طعم تند آن باعث شود که ‏بتوانم بخورمش. اما عجب شور بود این کنسرو! تا به‌حال هرگز این‌همه شوری در کنسرو ماهی تون ‏احساس نکرده‌بودم. پیازهای چشایی من بود که حساس شده‌بود، یا این قوطی و این مارک این‌قدر ‏شور بود؟ به هر جان کندنی بود، چند لقمه به زور شراب سفید بلعیدم.‏

اندکی به مقدمات آشپزی‌های فردا پرداختم، ظرف‌های مانده را شستم، اما ساعت ده‌ونیم بود که دیگر ‏باتریم تمام شد و چاره‌ای جز پناه بردن به شکنجه‌گاه رختخواب برایم نماند، و همان داستان تکراری دو ‏شب گذشته.‏

ساعت 9 صبح، کمی بهتر از دیروز، برخاستم. بی‌حالیم کم‌تر شده‌بود. تب و لرز نداشتم. صبحانه خوردم، ‏و آمادگی‌های میهمانی آغاز شد: به موازات آشپزی، خانه باید جارو شود و همه جا گردگیری شود؛ ‏خودم هم باید آراسته و شاداب باشم؛ باید ریشم را بتراشم و دوش بگیرم؛ حمام و دستشویی باید برق ‏بزند؛ آشپزخانه باید بدرخشد؛ اتاق پذیرایی باید بدرخشد و شیک و آراسته باشد؛ حتی اتاق خواب باید ‏مرتب و تمیز باشد، هرچند که کسی از مهمانان قرار نیست وارد آن شود. هیچ جا نباید گردی ‏نشسته‌باشد. رومیزی غذاخوری را باید عوض کرد؛ میز کوتاه اتاق پذیرایی را باید چید. چه خوب که ‏پنجره ها را هفته‌ی پیش پاک کردم. میوه‌ها را باید شست. سبزی‌ها را باید شست. باید سالاد درست ‏کرد. زعفران، زعفران نباید فراموش شود!‏

دخترم زنگ زد و با کلی شرمندگی گفت که میز را نمی‌خواهند و مشکل را به شکل دیگری حل ‏می‌کنند. پیشنهاد کردم که این وسط وقتی پیدا کنم و میز را برایشان ببرم، اما او بیشتر به فکر آن بود ‏که بعد از انجام کار، میزی را که لازم ندارند، چه کنند، و پیشنهادم را رد کرد. باشد! عیبی ندارد. برش ‏می‌گردانم سر جایش.‏

سروته ناهار را بار دیگر با نان و ماست هم آوردم. اشتها به چیز دیگری نداشتم. بعد از ناهار ناگهان باتریم ‏ته کشید و خود را روی تخت انداختم. پس از ساعتی خواب تکه و پاره به خود نهیب زدم که باید برخیزم ‏و به کارها برسم. برخاستم. بشور، پاک کن، بپز، سرخ کن، بچین... و در تب‌وتاب این کارها ناگهان دست ‏راستم چنگ شد – آه از این عذاب قدیمی... همیشه حین کار شدید و اغلب در آستانه‌ی میهمانی‌های ‏بزرگ به سراغم می‌آید. پانزده بیست سال پیش که تنها نیمی از کارهای میهمانی از قبیل خرید و تمیز ‏کردن و مرتب کردن خانه به عهده‌ی من بود و همسرم آشپزی می‌کرد، نیز به سراغم می‌آمد، و یک بار ‏نزدیک بود یک سینی چای داغ را روی پاهای ناهید خانم رها کنم: درست در لحظه‌ای که سینی را پیش ‏می‌بردم تا او چای بردارد، ناگهان دست راستم چنگ شد، او داشت دستش را پیش می‌آورد که من ‏دستم را پس کشیدم، سینی را روی میز رها کردم و کوشیدم با دست چپ انگشتان چنگ‌شده و ‏دردناک دست راستم را صاف کنم. ناهید خانم شگفت‌زده نگاهم می‌کرد و با دیدن چهره‌ی درهم‌کشیده ‏از دردم زیر لب و گویی با خود گفت: "طفلک دستش سوخت از چایی!" انگشتانم را صاف کردم، لبخندی ‏زدم، با احتیاط سینی را بلند کردم، و گفتم: "نه، ببخشید، تیزی لبه‌ی سینی بد جایی افتاد و اذیتم کرد، بفرمایید!"‏

فقط دم مهمانی‌ها نیست و هنگام شستن یا تعمیر ماشین و تعویض چرخ‌های آن نیز به سراغم می‌آید. ‏به گمانم از این زهرماری‌های ارثی‌ست. یادم می‌آید که پدر بزرگم نیز گاه می‌نالید که دست‌هایش چنگ ‏می‌شود. عمه‌ام نیز پیش مادرم که همه‌چیزدان خاندان پدری بود گاه شکایت می‌آورد که: "آی عیشرت ‏خانیم [کوکب خانم] منیم ال لریم بئله چنگ اوله‌ی. بیلمی‌یم نه‌ی‌نی‌یم" [دست‌هام هی چنگ میشن، ‏نمی‌دونم چیکار کنم]. آن‌جا، در گاراژ شرکت محل کارم، اغلب به چرخ سوم ماشین که می‌رسم، چنگ ‏شدن دست‌هایم آغاز می‌شود. آن قدیم‌ها گاه از شدت درد فریادم، در درون و در سکوت، به آسمان می‌رفت، آچار را روی زمین ‏رها می‌کردم، و می‌کوشیدم انگشتانم را صاف کنم. لحظاتی نفس‌نفس می‌زدم، دندان‌ها را بر هم می‌فشردم، در دل به زمین و زمان ‏دشنام می‌دادم، و تا می‌خواستم دستم را به‌سوی آچار دراز کنم، باز چنگ می‌شد. و همیشه تنها ‏بودم. همکارانم را دیده بودم که همواره با نامزدشان، همسرشان، دوستشان، پسرشان می‌آمدند و ‏آن‌جا با هم کار می‌کردند، من اما گاه دخترم را می‌آوردم و زمانی که هنوز در خانه کامپیوتر نداشتیم آن ‏بالا در اتاق کارم می‌نشاندمش تا با کامپیوتر من بازی کند، و خود این پایین توی چاله‌ی زیر ماشین با ‏خود فکر می‌کردم که اگر پاهایم هم چنگ شوند و نتوانم خود را بیرون بکشم، چه باید بکنم؟ خیر! تلفن ‏موبایل هنوز اختراع نشده‌بود! و شاید برای همین است که ساختن چاله‌های سنتی تعمیرکاری در ‏گاراژهای سوئد از سال‌ها پیش ممنوع شده و باید از این جک‌هایی داشت که ماشین را تا بالای سرتان ‏بالا می‌برد. می‌گویند که گاز کشنده‌ی مونوکسید کربن آن پایین ته چاله جمع می‌شود، و تازه اگر حادثه‌ای ‏برای تعمیرکار درون چاله پیش آید، در آوردن او آسان نیست.‏

باید گوجه‌ها را بشویم، باید این بادمجان‌ها را خرد کنم و سرخ کنم، باید این یکی بادمجان‌ها را پوست ‏بکنم و له کنم. الآن هیچ وقت خوبی برای چنگ شدن دست‌ها نیست. در دل به دست‌هایم، یا شاید به ‏خودم نهیب می‌زنم: نه! آی...، نه! آروم! آروم باش! یواش...، آهان... – و کار را ادامه می‌دهم. نزدیک ‏پایان کار با هر کوچک‌ترین حرکتی، و اکنون هر دو دستم، چنگ می‌شوند. از شدت درد دندان بر هم ‏می‌فشارم، انگشتانم را می‌کشم و صاف می‌کنم، اما بی‌درنگ با درد و تشنج بیشتری چنگ می‌شوند. ‏دقایقی مانده به ساعت شش، کارها را کم‌وبیش تمام کرده‌ام که هر دو بازویم دیگر دارند چوب‌های ‏خشکی می‌شوند: آی، نه، آروم! ول کن! ولش کن گفتم! آی، آی. کاش مهمان‌ها همین لحظه وارد ‏نشوند. یا شاید هم برعکس، شاید با آمدنشان حواسم پرت شود و این حمله از سر بگذرد؟ من که ‏نمی‌دانم علت اصلی این حمله‌های تشنج چیست.‏

باید جایی دراز بکشم. روی تخت نه، جایش می‌ماند و آنوقت تخت دیگر صاف نیست! روی زمین هم ‏سخت است. روی صندلی راحتی اتاق خواب می‌نشینم، پشتم را و سرم را تکیه می‌دهم، پاهایم را ‏روی صندلی دیگری دراز می‌کنم، چشمانم را می‌بندم و نفس‌های عمیق می‌کشم. سال‌هاست به این ‏نتیجه رسیده‌ام که انسان به‌هنگام درد کشیدن تنهاتر از همیشه است. درد کشیدن در تنهایی مطلق صورت می‌گیرد. هیچ کس دیگری نمی‌داند، و ‏نمی‌تواند بداند که شما چه‌قدر درد می‌کشید. تنها و تنها خود انسان دردمند است که در تنهایی مطلق خود درد می‌کشد و می‌داند چه‌قدر ‏درد می‌کشد. در آینده شاید دستگاه‌هایی بسازند تا بتوان با الکترودهایی با سیم یا بی‌سیم، احساس ‏درد را از مغزی به مغز دیگر انتقال داد، و تنها در آن هنگام است که می‌توان گفت: حالا بکش!‏

تشنج‌های خفیفی می‌آید و می‌رود. از تشنج‌های شدید خبری نیست. پس تا مهمانان نیامده‌اند بلند ‏شوم و میز غذاخوری را بچینم. با چند بار چنگ شدن و صاف شدن انگشتان میز هم چیده می‌شود. ‏ساعت از شش‌ونیم هم گذشته، اما از مهمانان خبری نیست. آدم‌های مرتب و منظمی هستند و بعید ‏است دیر کنند. من که نوشته‌بودم ساعت 18. نکند 18 را 8 خوانده اند؟ ولی نه، این‌جا هیچ‌کس این‌قدر ‏دیر به مهمانی نمی‌رود. حتی اگر اشتباه نوشته‌بودم، می‌فهمیدند که منظورم شش بعد از ظهر بوده. ‏شاید اتوبوس دیر کرده، یا شاید پل سر راه که کشتی از زیرش رد می‌شود بلند شده؟ دیگر وقتش ‏است که برنج را بار بگذارم.‏

برنج را چند بار هم می‌زنم و دقت می‌کنم که آشغالی تویش نباشد، و درست لحظه‌ای که شیر آب را ‏رویش می‌گیرم، یک رقم 12 از متن ای‌میلم برای مهمانان پیش چشمم می‌آید، و دستم سست ‏می‌شود: 12؟ من دوازدهم دعوتشان کردم؟ ولی امروز که دوازدهم نیست! امروز پنجم است! برنج ‏خیس را رها می‌کنم و به‌سوی کامپیوتر می‌دوم: آری، هفته‌ی بعد قرار است بیایند! همه‌ی بار انرژی از ‏تنم می‌رود و نای برخاستن از صندلی را ندارم. نمی‌دانم در کجای هذیان‌های تب‌آلود چند روز گذشته این ‏هفته را با هفته‌ی آینده قاطی کرده‌ام.‏

به زوجی از دوستان در همسایگی زنگ می‌زنم و دعوتشان می‌کنم. آنان به حواس‌پرتیم می‌خندند. چه می‌دانند که در این چند روز چه بر من رفته؟ سپاسگزاری ‏می‌کنند و می‌گویند که شام خورده‌اند. به زوج دیگری کمی ‏دورتر زنگ می‌زنم، اما گوشی را بر نمی‌دارند. پیداست که در مهمانی دیگری هستند. دوستان دیگر ‏دورتراند و تکان‌دادنشان آسان نیست. تازه، دارد دیر می‌شود و بعید است بتوان کسی را پیدا کرد که تا ‏این ساعت شام نخورده‌باشد یا در این شب تعطیل برنامه‌ای نداشته‌باشد.‏

شکم‌دردم خیلی کم شده، و برای نخستین بار در سه روز گذشته خود را به ضیافتی در تنهایی به ‏مهمانی خورش مرغ و بادمجان دستپخت خودم می‌برم. نه، بد چیزی نشده!‏

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

گلزاری در شوره‌زار

چنین است که در شوره‌زارها هم گل می‌روید.‏
با سپاس از محمد ا. گرامی.‏
[کلیپ ویدئو دیگر موجود نیست]

پی‌نوشت: با سپاس از شهره گرامی، این عکس [دیگر موجود نیست] بی‌همتای برنده جایزه نخست در زمینه‌ی هنرها را از ‏دست ندهید. یکی از اعضای همین ارکستر است که دارد تمرین می‌کند.‏

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

خوب، بد، زشت

همان‌گونه که کسانی خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها را مزمزه می‌کنند تا بیشتر و طولانی‌تر از آن لذت ببرند، من از کودکی ‏صدا را "مزمزه" می‌کردم: تلنگری به لوله‌ای می‌زدم، گوشم را به آن می‌چسباندم، پژواک‌های شگفت‌انگیز ‏‏"دن‌ن‌ن‌ن...گ..." را در آن گوش می‌دادم، و درست همان‌گونه که کسانی از مزه‌ی بستنی یا میوه‌ای لذت می‌برند، پر ‏در می‌آوردم، پرواز می‌کردم.‏

بارها با باز کردن سنجاق قفلی، با میخ کوبیدن بر یک قوطی، با سیم برق، چیزهایی ساختم که فقط همان ‏‏"دن‌ن‌ن‌ن‌...گ..."شان به پروازم در می‌آورد. خیال می‌کردم که این را جایی نوشته‌ام، اما پیدایش نمی‌کنم: عمویم ‏ویولون قراضه‌ای داشت که کشیدن آرشه بر سیم‌هایش صداهایی گوشخراش ایجاد می‌کرد. اما من راهش را ‏یافته‌بودم که با آن چه می‌توان کرد – کاری ممنوع: ویولون را می‌دزدیدم، خود را با آن در یک کمد لباس پنهان ‏می‌کردم، و به‌جای آرشه، با یک میخ بر تارهای آن زحمه می‌زدم، گوشم را بر کاسه‌ی ساز می‌چسباندم، و ‏‏"دن‌ن‌ن‌ن...گ..."ها را تا محوشدنشان دنبال می‌کردم: همین یک پژواک ساده به آسمان می‌بردم؛ سراپای وجودم با ‏همان پژواک هماهنگ می‌شد، خود را و جهان را فراموش می‌کردم... آه چه احساس شگفت‌انگیزی...‏

شعله‌های این عشق به موسیقی چیزی نبود که از چشم پدر و مادر پنهان بماند. اما در آن شهرستان دورافتاده، که ‏تعداد مسجدهایش بیش از تعداد بقالی‌هایش بود، امکانات چندانی برای آموزش موسیقی وجود نداشت. امکانات ‏نبود! یک ساز دهنی برایم خریدند، که نتوانستم جز "هی‌ها، هی‌ها..." چیزی از آن در آورم، و یک تمبک سفالی ‏خریدند، که با آن هم به جایی نرسیدم: ساز مضرابی می‌خواستم: گیتار... گیتار...‏

همان عمویی که ویولون داشت، پس از دیدن فیلم "دکتر ژیواگو" در سینمای اردبیل یک "بالالایکا" برای برادر کوچک‌تر از ‏من ساخت. منتها عموی دلبند و مهربان و موسیقی‌دوستم تنها شکل سه‌گوش جلوی بالالایکا را در فیلم دیده‌بود و ‏نمی‌دانست که پشت این ساز نیز کروی‌ست: چیزی با دو سطح تخت ساخته‌بود، با سیم‌هایی که هیچ معلوم نبود در ‏اصل برای کدام ساز هستند، با طولی ناهمساز، بدون پرده‌بندی، بی هیچ دانشی از ساختن ساز یا موسیقی – این ‏تنها یک اسباب بازی بود که انگشت بر تارهایش می‌زدی و "زیم‌زیم" ناهنجاری از آن بر می‌خواست. و همین...‏

سال‌ها گذشت، بی‌ساز. و من هنوز گاه با تلنگر زدن به جام بلورین کنیاک و بردنش به نزدیک گوشم، دوستان و پیرامونیان را کلافه می‌کنم. و هنوز ‏راه‌پله‌های بتونی با نرده‌های آهنی را دوست دارم: گاراژ مجتمع مسکونی ما، ‏جایی که ماشین‌هایمان را پارک می‌کنیم، از این راه‌پله‌ها دارد. آن‌جا همیشه با تلنگر زدن به نرده‌ها، دام‌م‌م‌م‌... ب‌ب‌ب...، ‏با زدن مشت، با لغزاندن انگشت‌ها بر تارهای عمودی، با زدن کف دست، گوم‌م‌م‌م... ب‌ب‌ب...، مکث، و تلنگر بعدی، ‏دان‌ن‌ن‌ن...گ...، هر بار آهنگی می‌سازم و می‌نوازم، و چه لذتی دارد دنبال کردن آن پژواک‌ها در فضای خالی و بتونی ‏راه‌پله. ای‌کاش می‌شد همان‌جا بایستم، بنوازم، بنوازم، و بر پال پژواک‌ها بروم...، بروم... بروم... دریغ اما که ‏نمی‌شود: دری از بالا، یا از پایین پله‌ها گشوده می‌شود: پدری و پسر خردسالی دارند به‌سوی ماشین خود، یا بر ‏عکس، می‌روند. مرا اگر در آن حال ببینند لابد می‌اندیشند: چه دیوانه است! یا خودم هستم که باید خود را به کارم ‏برسانم: دیر می‌شود...‏

‏***‏
عشق ورزیدن به صدا، به ماهیت صدا، به خود صدا، "مزمزه"کردن صدا، خود مکتبی‌ست که اگر خطا نکنم، ‏نئوکلاسی‌سیسم نام دارد. نئوکلاسیک‌های موسیقی کلاسیک، برای نمونه ایگور استراوینسکی، خود داستانی ‏دارند. اما این‌جا می‌خواهم از یک استاد تمام‌عیار "صدا" سخن بگویم که گمان نمی‌کنم کسی او را در مکتب ‏نئوکلاسیک بگنجاند: انیو موریکونه ‏Ennio Morricone‏ آهنگساز بزرگ ایتالیایی که بیش از هر چیز برای موسیقی فیلم ‏می‌شناسندش، و من نیز.‏

از حسرت خود در ممنوعیت بیرون رفتن از خانه و سینما رفتن چیزهایی نوشته‌ام. با موسیقی موریکونه نیز در خانه، ‏از رادیو، و پیش از دیدن فیلم‌های با موسیقی او آشنا شدم: "برای یک مشت دلار"، "خوب، بد، زشت"... در آن هنگام ‏جایی نخواندم، و کسی نگفت، که او برای این فیلم‌ها موسیقی "صرفه‌جویانه" نوشته‌است: بودجه‌ی ناچیزی برای ‏موسیقی متن فیلم‌ها وجود داشت. از آن‌جا بود که او با "صدا"های زندگی روزانه، با سازهای ارزان و پیش پا افتاده ‏چون زنبورک، ساز دهنی، چند طبل، ناقوس کلیسا، تقه بر تخته، ترومپت تنها، گیتار، پیانوی کوکی، سوت، گیتار ‏برقی، و فریاد "آ آ، آ آ، آ... آ، آ، آ..." برای این فیلم‌ها موسیقی ساخت. موسیقی‌ای که دیرتر ارجش نهادند و تا اوج ‏آسمان‌ها فرارویید. کسی این را نگفت، اما من، این برده و بنده‌ی اصالت صدا، نیازی نداشتم که از کسی درس ارزش ‏نهادن بر صدا را بیاموزم: شنیدن یک "تق..." یک "دن‌ن‌ن‌ن...گ..." یک "هوه..." برایم بس بود، و موریکونه به ‏استادانه‌ترین شکل ممکن همین‌ها را برایم ردیف می‌کرد. تقدیس صدا... صدا... نوا... آوا... دن‌ن‌ن‌ن...گ...‏

پس از نخستین آشنایی با موسیقی موریکونه، حتی پیش از آن که نام خود او را بیاموزم و یا فیلم‌های با موسیقی او ‏را دیده‌باشم، شیفته‌ی بازی او با صداها بودم: گویی خودم بودم که سال‌ها پیش از آن‌که راه‌پله‌ی گاراژ کنونی را ‏داشته‌باشم، با نرده‌های آهنین راه‌پله‌ای موسیقی می‌نواختم.‏

در واپسین ماه‌های زندگی در شوروی سابق، یکی از دو کانال تلویزیونی موجود در آن‌جا، تلویزیون سراسری شوروی ‏که از مسکو پخش می‌شد (کانال دیگر متعلق به پایتخت هر یک از جمهوری‌های پانزده‌گانه بود)، نخستین مجموعه‌ی ‏سریال ایتالیایی "هشت‌پا" را پخش می‌کرد. کارگزاران فرهنگی شوروی با این سریال فرصتی طلایی به‌چنگ آورده‌بودند ‏تا میزان رسوخ فساد و مافیا را در جوامع سرمایه‌داری، از قول خود رسانه‌های غربی، نشان دهند. و از آن میان، من ِ ‏شیفته‌ی "صدا"، شیفته‌ی موسیقی تیتراژ و متن سریال بودم که آفریده‌ی کسی نبود، جز استاد انیو موریکونه!‏

تلویزیون اما... تلویزیون اما... من، کارگر "جامعه‌ی سوسیالیستی ِ واقعاً موجود" در یک دولت کارگری، با ماهیانه‌ای سه ‏برابر یک پزشک یا یک مهندس، با این‌همه، بنیه‌ی مالی چندانی نداشتم که بتوانم یک دستگاه تلویزیون بخرم. ‏تلویزیون، در آغاز دهه‌ی 1980، در آن جامعه هنوز چیزی تجملی و لوکس به‌شمار می‌رفت. و ما یک تلویزیون ‏سیاه‌وسفید کرایه کرده‌بودیم. این تلویزیون‌ها حتی نوشان هم قراضه بود، تا چه رسد به مصرف‌شده و کرایه‌ای‌شان. ‏تلویزیون را بارها عوض کردیم، اما واپسین تلویزیونی که داشتیم، نیز، همواره ادا در می‌آورد: با دقایقی طولانی ور ‏رفتن با آن می‌بایست کلید کانال‌چرخانش را جایی میان دو کانال مهار می‌کردم تا شاید تصویری و صدایی در خور دیدن ‏و شنیدن نشان دهد.‏

اما موریکونه با موسیقی "هشت‌پا" با این‌همه، از آن میان سر می‌کشید. سالی بعد در سوئد، کشف کردیم که ‏تلویزیون دو کانالی سوئد نیز که تنها از ساعت شش بعداز ظهر تا نیمه‌شب برنامه پخش می‌کرد، بخش بعدی همان ‏سریال ایتالیایی "هشت‌پا" را پخش می‌کند: این‌جا نیز، هنوز، موسیقی موریکونه‌ی عزیزم را داشتم. این‌جا نیز، هنوز، ‏‏"سوسیالیستی" بود!‏

‏***‏
موریکونه سه سال پیش جایزه‌ی "پولار" را برد که اجازه می‌خواهم آن را نوبل موسیقی بنامم. و این تنها تازه‌ترین جایزه پس از ده‌ها جایزه‌ی دیگر بود که برده‌بود.

‏***‏
بلا بارتوک ‏Béla Bartók‏ آهنگساز بزرگ مجار سال‌ها پیش از موریکونه قطعه‌ای ساخت که شباهت شگفت‌انگیزی به ‏برخی صحنه‌های موسیقی فیلم موریکونه دارد. بخش سوم از "موسیقی برای ارکستر زهی، سازهای کوبی، و ‏چلستا" (یا سلستا) را در این نشانی بشنوید، و مقایسه کنید با این قطعه از موسیقی متن فیلم "خوب، بد، زشت". ‏همچنین بشنوید آهنگساز بزرگ ترک فاضل سای را، که در قطعه‌ای به‌نام "زمین سیاه" که گویا به مردم کره‌ی شمالی ‏تقدیم شده‌است، چگونه با پیانو عود می‌نوازد و همان دلشدگی‌های موریکونه را می‌گوید. اما این‌جا، به گمان من، ‏ناله‌ی دل سای، همان "امان هی، امان"های موسیقی همه‌ی منطقه‌ی ماست که می‌شنویم.‏

این و این دو قطعه‌ی دیگر از موسیقی فیلم موریکونه نیز شنیدن دارد. گیتار را و ارگ را در قطعه‌ی دوم دریابید!‏

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

یادداشت‌هایی از احسان طبری

دوست خواننده‌ای با دیدن نامه‌هایی از احسان طبری در کتاب "عنکبوت گویا" نوشته‌ی م.ف. فرزانه (پاریس، ‏‏1996) سخت به شوق آمده که نامه‌های بیشتری از تراوش قلم احسان طبری بخواند تا شاید از آن راه بتواند ‏سیمای ادبی او را غبار روبی کند.‏

او معتقد است که طبری به‌مثابه‌ی منتقد یا تئوریسین ِ ادبی ایرانی این قابلیت را دارد که در یک چارچوب ناب ‏تئوریک با لوکاچ ِ مارکسیست (نه جوان) بررسی تطبیقی بشود. او برخی از نوشته‌های جوانی ِ طبری را ‏خوانده‌است و او را هم از نظریه‌پردازان بی‌مایه‌ی رئالیسم سوسیالیستی، و هم از هم‌دوره‌‌ای‌های خود، سر و ‏گردنی بالاتر می‌داند. به نظر او طبری نه نثر شُل‌بافت و کودن و ایدئولوژیک این‌ها، و نه تصلب ذهنی ِ شدیدشان را ‏دارد. او می‌گوید که طبری شاید با لوکاچ از این جهت قیاس‌پذیر باشد که دلباز و بلندنظر است؛ که اگرچه شاید در ‏رودربایستی، شهره به متفکر مارکسیسم "علمی"است اما خود را بندی ِ آثار ذلیل و پیش پا افتاده‌ی ژدانوف-زده ‏نمی‌کند.‏

این دوست سپس می‌پرسد که متن ِ تئوریک یا منقدانه‌ی ادبی در غربت از طبری چه به‌یادگار مانده‌است؟ و تردید ‏ندارد که طبری ِ جوان پس از خروج از ایران در سال 1327 مجدانه رشد کرده و روشنفکرانه قد کشیده و سعه‌ی صدر ‏بیشتری پیدا کرده‌است.‏

من می‌دانم که افراد بسیاری از مهاجرت بزرگ توده‌ای‌ها که در سراسر اتحاد شوروی سابق و کشورهای اروپای ‏شرقی سابق و حتی اروپای غربی پراکنده بودند، اغلب درد دل‌های خود را پیش احسان طبری می‌بردند، با او ‏نامه‌نگاری می‌کردند، نوشته‌های خود را برای او می‌فرستادند و نظرش را می‌پرسیدند، و او با مهربانی به همه، ‏بدون استثنا، پاسخ می‌داد. اگر می‌شد این نامه‌ها را به شکلی (نمی‌دانم به چه شکلی) گردآوری کرد، بی‌گمان ‏مجموعه‌ی ارزنده‌ای پدید می‌آمد که شاید می‌شد مایه‌های فکری و ادبی احسان طبری ِ تا حدودی فارغ از قید و ‏بندهای حزبی را از آن میان دریافت.‏

پاسخ به برخی نامه‌های طبری در میان مجموعه‌ی نامه‌های نیما یوشیج، هدایت، و دیگران منتشر شده‌است. ‏یک نامه‌ی او را در کتاب یادمانده‌های ناصر زربخت "گذار از برزخ" دیده‌ام (انتشارات آغازی نو، فرانسه – امریکا، ‏تابستان 1373)، و شاید در کتاب‌های دیگری نیز نامه‌هایی از او هست.‏

کتاب م.ف. فرزانه "عنکبوت گویا" در 300 نسخه‌ی شماره‌گذاری شده منتشر شده‌است و تأکیدهای سفت و ‏سختی در آن هست که گویا هر گونه بازسازی آن قابل تعقیب است. نسخه‌ی شماره 141 این کتاب در یکی از ‏کتابخانه‌های امریکا موجود است، اما اجازه‌ی بازنشر حتی تکه‌ای از آن را هم نداریم.‏

در این کتاب نامه‌هایی از احسان طبری در نقد و تحلیل رمان "چهار درد" فرزانه منتشر شده‌است، و دوست وبلاگ ‏من با خواندن آن نامه‌ها به این نتیجه می‌رسد که نویسنده درک ِ ادبی ِ گسترده‌ای دارد و هیچ تنگ‌نظر و جزمی و ‏ایدئولوژیک نیست؛ «فکرش باز است؛ در خلجان و کشمکش و فعالیت است؛ صاحب ایده است؛ ردپای لوکاچ در ‏اندیشه‌ی طبری برای من اظهر‌من‌الشمس بود. شگفت‌انگیز است. شاهرخ مسکوب هم شرح خیلی ‏کوتاه ِغم‌انگیزی نوشته در "روزها در راه" از دوباره دیدن ِ طبری بعد از انقلاب در منزل کسرائی و حس ِ صادق ِ ‏روشنی از طبری به دست می‌دهد. در طبری نه سفلگی ِ تئوریک و وقاحت ِ قلم‌به‌مزدهای استالینیست هست ‏که فرمالیست‌ها و باختین را گور به گور کردند، نه البته خبری از لرزه‌های انفجاری اندیشه‌ و دانش فراخ‌گستر و ‏جسور براهنی، نه گرمتازی‌های چپ ِ نوی هم‌نسل طبری از جنس آدورنو و بنیامین. اما من، می‌دانید، از دور یک ‏آبروی ناسیراب، یک عدالت ِ انسانی ظریف و یک تار ابریشمی ِ آبی دویده لای همه‌ی جزمیات ِ ارتدکس می‌بینم ‏که شایستگی ِ حرمت را دارد، و هنوز و بایسته، این حرمت ادا نشده، و گمان نمی‌کنم این حرمت جز با وقوفی ‏دقیق به هجا به هجای نوشته‌های طبری به دست آید. حتی اگر این اندیشه‌های ادبی امروز کهنه و نمور هم ‏شده باشند باز سزاوار ِ زنگار برگرفتن‌اند، تا شاید حس سلامت ِ نفس را نشان دهند. طبری انگار چون توده‌ای ‏بوده پس لزوماً می‌بایست از تاریخ روشنفکری و ادبی ِ فارسی حذف‌اش کرد. دردناک است».‏

در پاسخ به اشتیاق این دوست، من همه‌ی یادداشت‌هایی را که احسان طبری خطاب به من نوشته، این‌جا ‏منتشر می‌کنم. برخی از این‌ها را، و نیز یکی را که خطاب به به‌آذین است، پیشتر در پیوست‌های کتاب "از دیدار ‏خویشتن" نوشته‌ی احسان طبری (نشر باران، سوئد، چاپ دوم 1379) آورده‌ام. او در جاهایی از این یادداشت‌ها از ‏درون‌مایه‌ی نوشته‌هایش سخن می‌گوید، و شاید همین برای پژوهشگران آثار ادبی او سودمند باشد.‏

همه‌ی این یادداشت‌ها، به استثنای دو یادداشت نخست، درباره‌ی مجموعه‌ی داستانی‌ست به نام "چشمان ‏قهرمان باز است" که در تابستان – پاییز 1361 منتشر شد. در این هنگام حزب برای ایجاد محدودیت در ارتباطات ‏طبری با دوستان و آشنایان و هوادارن و دوستدارانش، او را به خانه‌ای دوردست منتقل کرده‌بود و با آن‌که من خود ‏یکی از پیک‌های رابط طبری بودم و مرتب به او سر می‌زدم، او گاه نوشته‌هایش را با یادداشتی به پیک دیگری ‏می‌سپرد تا به من برساند. پس از خواندن و تصحیح نوشته‌ها، خانم تایپیست دفتر شعبه‌ی پژوهش کل حزب آن‌ها ‏را تایپ می‌کرد، و سپس به شعبه‌ی انتشارات حزب می‌سپردمشان، که اکنون، پس از دستگیری محمد ‏پورهرمزان، عبدالله شهبازی سرپرست آن بود.‏

‏1‏

دوست بسیار عزیز و نازنین [به‌آذین]‏
مثل آنکه مطالب زیادی از من در نزد دوستان تل‌انبار شده: دو نقد و سه قصه (از «قصه‌های فیروزکوه») و اینک یک ‏قصۀ تاریخی (به‌نام «معجون سبز»). چون فصلنامۀ نو هنوز تدارک نشده، جای انتخاب باقی است. من تصور ‏می‌کنم که نقدهای مربوط به «نبردی مشکوک» و «سرنوشت بشر» را به‌همراه قصّۀ تاریخی «معجون سبز» بتوان ‏در فصلنامۀ بعدی گنجاند و قصه‌های فیروزکوه را "انشاالله" برای فصلنامۀ دورتر گذاشت. (این‌همه دوراندیشی برای ‏دوران ِ نااستوار و طوفانی ما علامت سبکسری است!) برای توضیح عرض می‌کنم:‏

A‏ – نقد سرنوشت بشر به‌وسیله دوست گرامی سیاوش [کسرایی] و نقد در نبردی مشکوک به‌وسیله‌ی نازی ‏خانم [عظیما] تقدیم شده.‏

‏[‏B‏] – قصّه‌ها را دوست ما شیوا آورده‌است (روی هم 4 قصّه) است که اگر هیچکدام هم درج نشود، کم‌ترین حرفی ‏ندارم.‏

با این‌حال هر طور که امکان اجازه دهد رفتار شود، مطیع هستم.‏

با سلام ارادتمندانۀ آذر و خود به خانم و آن دوست بزرگوار و کاوه عزیز.‏

توضیح: یادداشت بالا در پاییز 1361 نوشته شده‌است. پیش از آن‌که پیام و قصه‌های نام‌برده را به به‌آذین برسانم، ‏طبری قصه‌ای دیگر و پیامی تازه نوشت و این یادداشت نزد من باقی ماند. این‌جا سخن از نشریه‌ی شورای ‏نویسندگان و هنرمندان ایران در میان است که شماره‌ی مورد بحث آن توقیف شد و شماره‌ی دیگری نیز هرگز در ‏داخل ایران انتشار نیافت. همه‌ی نوشته‌های طبری که در این‌جا نام برده‌شده‌اند، سرنوشت نامعلومی یافتند، ‏به‌جز «معجون سبز» که در مجموعه‌ی «چشمان قهرمان باز است» منتشر شد. این‌جا و همه‌جا همه‌ی مطالب ‏درون [ ] از من است.‏

‏2

نویسنده «شهر خورشید» کامپانلاست و من به‌کلی از سر گیجی (چون قبلاً خودم در نوشته‌های فلسفی ج 1 ‏موضوع شهر خورشید کامپانلا را نوشته‌ام) آن را به جوردانو برونو نسبت دادم. یک جمله است که می‌توان قیچی ‏کرد. لطفاً آن را حذف کن!‏

‏3

Şiva
منتظر بودیم به زیارت موفق نشدیم. چیزهایی تهیه شده که اگر بشود آن‌ها را گنجاند خوبست. مبادا ما را ‏فراموش کنی.‏

‏4‏

Şiv.‎
دوست گرامی
‏1) از بخت بد اینک که این یادداشت جوابی را می‌نویسم هرچه نامه‌ی تو را جُستم، نیافتم. داستان کاشغر و ‏دنغوز را روبه‌راه کردم چون تو خوشبختانه آن‌ها را در پشت جلد یادداشت کرده‌بودی. ولی گویا چیزهای دیگر هم ‏بود که خودت باید درستش کنی.‏

‏2) داستان تازه‌ای می‌فرستم که کمی تکنیک "کافکائی" و شاید نوعی سبک خاص دیگری هم داشته‌باشد ولی از ‏جهت نوشتن چنان شلوغ است که تحویل دادن آن بدین شکل خجالت دارد اما حال که دوست ما [عبدالله ‏شهبازی] فارغ است اگر این 8 داستان یک‌جا چاپ شود کتابی 200 صفحه‌ای و شاید متنوع پدید [می]آورد.‏

‏3) بر همه داستان‌های هشتگانه مقدّمه‌ای نوشته‌ام تحت عنوان «یک روشنگری لازم برای خوانندگان» (لای: ‏چشمان قهرمان باز است).‏

‏3[4]) داستان «زمین سوخته» را قبلاً گرفته‌بودم و درباره‌اش چیزکی هم نوشتم که گویا نزد تو است. اگر نزد تو ‏است باید از داستان ناصر مؤذن (آخرین نگاه از پل خرمشهر) هم در سطور آغازین نام برد. با تشکر بسیار و ‏اشتیاق دیدار.‏

نامه را آخرش پیدا کردم و اصلاحات انجام گرفت و زحمت از تو ساقط شد. متشکّر برای پیشنهادها.‏

‏4[5]) آیا «جستارهائی از تاریخ» نیز شانس چاپ دارد؟ و آیا درباره‌ نقدهای ادبی که حالا یکی در مورد کتاب ‏‏"خدایان تشنه‌اند" آناتول فرانس نیز بدان‌ها اضافه شده با ناشر محترم [غلامحسین صدری افشار] صحبت شد.[؟]‏

‏5[6]) سیاوش [کسرایی] مایل بود نقدهای مالرو، آناتول فرانس، دیکنس (داستان دو شهر) و زمین سوخته، را در ‏شماره آینده نشریۀ خود (که تکلیفش نامعلوم است) چاپ کند. من به‌ضمیمه نقد فرانس را می‌فرستم. گویا نقدتر ‏است که این نقد را نزد آن دو دوست دیگر [غلامحسین صدری افشار و پرویز شهریاری] که گاه نوشته‌هائی به ‏آن‌ها می‌دهیم چاپ کنیم.‏

به هر جهت سیاوش خواستار دیدن آن‌هاست و اگر فرصت کردی با نقد فرانس به سراغش برو و اگر تکلیف ‏نشریه‌اشان در بوتۀ اجمال است و آن دو دوست امکاناتشان باقی است، نقد فرانس را که ضمیمه همین یادداشت ‏است از سیاوش به موقع خود لطفاً پس بگیر و به یکی از آن دو برسان (به سلیقۀ خودت) با تجدید ارادت آذر و ‏خود.‏

توضیح:‏
‏1- "داستان کاشغر و دنغوز": نام شهری که طبری در داستان خود نوشته‌بود، با توجه به جغرافیای داستانش، به ‏کاشغر می‌خورد، اما او نقطه‌ی روی غ را نگذاشته‌بود و من پرسیده‌بودم که مبادا منظورش کاشمر است. نام یکی ‏از قهرمانان داستانش را نیز دنغوز گذاشته‌بود و برایش نوشته‌بودم که این واژه به‌ترکی یعنی خوک، که مناسب ‏چهره‌ی مثبت قهرمان داستان او نیست. یادم نیست آن را به چه نام دیگری برگرداند.‏
‏2- در این هنگام امکانات انتشاراتی حزب را دستگاه‌های جمهوری اسلامی محدودتر و محدودتر کرده‌بودند و ‏نشریه‌ی ادواری دیگری برای انتشار مقالات حزب باقی نمانده‌بود. دو نشریه‌ی غیر حزبی، «هدهد» به سردبیری ‏غلامحسین صدری افشار و «چیستا» به سردبیری پرویز شهریاری از راه دوستی‌های فردی با برخی از حزبی‌ها، ‏نوشته‌های طبری را با نام‌های مستعار "کاووس صداقت" و "ا. طباطبائی" منتشر می‌کردند. برخی از نقدهایی که طبری نام می‌برد در ‏این دو نشریه منتشر شدند. «جستارهایی از تاریخ» نیز با همین نام به شکل کتاب منتشر شد. "نشریه‌ی ‏سیاوش"، یا همان نشریه‌ی شورای نویسندگان و هنرمندان، همانطور که در توضیحی بر یادداشت به‌آذین نوشتم، ‏هرگز منتشر نشد.‏

‏5‏

قصّۀ تازه
بیگانه‌ای به‌نام آقای سیاه‌پوش

شیوای عزیزم
این قصه به‌واسطه آشفتگی در نگارش مسلّماً به پاکنویس نیازمند است ولی افسوس که من این توان را در خود ‏نمی‌بینم. لذا امید است دوست مهربان ما شهین یا دوست دیگری رنج روبه‌راه کردن آن‌را بر عهده گیرد یا اصلاً این ‏کار به‌دست دوستان مربوطه [شعبه‌ی انتشارات] انجام پذیرد.‏

ضمناً قصّه باید به‌وسیلۀ تو خوانده شود تا روح کافکائی آن بر روح دیگر (امکان انسان برای ایجاد سعادت واقعی و ‏جمعی) چیره نشده‌باشد. با افزودن این قصّه دفتر مربوطه بزرک‌تر خواهد شد ولی نام عمومی دفتر همان باشد که ‏قرار بود. این‌که دفتر قطورتر شود گویا بهتر است.‏

‏6‏

شیوای عزیزم،

‏* باز هم یک قصّه که اگر تو مصلحت دانستی بده به عبدالله.‏
‏* شعبه‌های انتشارات، پژوهش، آموزش، تبلیغات باید از این پس مرتب گزارش کتبی بدهند (تصمیم هـ.س. ‏‏[هیئت سیاسی] برای همۀ شعب) لذا تمنی دارم طی 10 روز آینده این گزارش‌ها را دریافت کن و یا خود و یا ‏به‌وسیله دوستمان بفرست: کوتاه – روشن – جامع.‏
‏* با اشتیاق منتظر دیدار، قربان تو.‏

‏7‏

شیوای عزیزم

A‏ – اگر گستاخی نباشد این قصّۀ آخرین را هم به آخرین قصه مجموعه بدل کنیم. نام آن: «زمان – شتابان‌تر که ‏امّید!». فلسفۀ آن فلسفه عِناد و لجاج در امید و شکیب است: گرچه این خود روندی است متناقض. زیرعنوان ِ ‏‏«قصّه‌هائی برای جوانان» در پشت جلد فراموش نشود. از عبدالله و تو و آماده‌گران این اوراق به‌جان سپاسگزارم. با ‏درودهای گرم آذر و خود.‏

ضمیمه: قصه در 16 صفحه

B‏ – ‏PS.‎‏ – روی خود را سفت کردم و باز هم قصه‌ای که زمینه‌اش را با هم شنیده‌بودیم درباره دورۀ طاغوت تحت ‏عنوان «بهای یک چاپلوسی» نیز نوشتم (البته با تغییراتی) (قصه در 7 صفحه) تا در مجموعۀ ما از جهت قصه‌های ‏ره‌آلیستی زمان معاصر نیز (که متأسّفانه کم می‌شناسم) نیز منعکس شده‌باشد.‏

توضیح: مایه‌ی داستان «بهای یک چاپلوسی» را ع. هـ. در میهمانی خانه‌ی عمه‌ی طبری، که در آن اغلب فیلم ‏تماشا می‌کردیم و داستان آن را در پیشگفتار "از دیدار خویشتن" نوشته‌ام، تعریف کرد.‏

اگر اشتباه نکنم، «چشمان قهرمان باز است» واپسین مجموعه‌ی داستان طبری‌ست که پیش از دستگیری او در ‏هفتم اردیبهشت 1362، منتشر شد. فهرست داستان‌های آن مجموعه، و مقدمه‌ی مورد تأکید او «یک روشنگری ‏لازم برای خوانندگان» را در این نشانی می‌یابید. داستان اصلی، یا همان «چشمان قهرمان باز است» نیز در این ‏نشانی موجود است.‏

درباره‌ی این مجموعه و این داستان، در "با گام‌های فاجعه" نوشتم: در آخرین جلسه‌ی "پرسش و پاسخ" کیانوری ‏در 9 بهمن 1361 (که متن آن بعدها به‌صورت تحلیل درون‌حزبی انتشار یافت) «قرار بود کیانوری متن یک بیانیه‌ی ‏توضیحی از سوی طبری را نیز بخواند. اما دو ساعت نوار پر شد و جایی برای آن نماند. طبری در داستان تازه‌اش ‏به‌نام "چشمان قهرمان باز است" از شخصیت‌های خسرو روزبه و آریانا و مناسبات آن دو الهام گرفته‌بود. همسر ‏قهرمان داستان زنی جلف و هوس‌باز نشان داده می‌شد و این موضوع به حسین جودت که شوهر کنونی آفاق ‏‏(همسر سابق روزبه) بود، سخت گران آمده‌بود. این داستان نارضایی‌هایی را در میان آن عده از اعضای رهبری ‏حزب که الفت بیشتری با آفاق و جودت داشتند، و حتی در بدنه‌ی حزب بر انگیخته‌بود. اما در واقع هیچ‌کس و حتی ‏خود جودت به تصویر همسر قهرمان ایراد نمی‌گرفتند، بلکه می‌گفتند که به شخصیت روزبه لطمه وارد آمده و ‏چهره‌ی قهرمانی او خدشه‌دار شده‌است و اصولاً چه نیازی بوده‌است که با انتشار چنین داستانی از درخشش نام ‏یک قهرمان ملی کاسته‌شود و از او تصویر یک انسان معمولی ترسیم گردد. طبری می‌گفت که قهرمان داستان او ‏در اصل روزبه نیست، بلکه او نکاتی از شخصیت روزبه واقعی را در قالب قهرمان خیالی داستانش گنجانده‌است. ‏این جنجال به آن‌جا کشید که قرار شد طبری توضیحی در این‌باره بنویسد و چون حزب هیچ نشریه‌ی بیرونی ‏نداشت، کیانوری آن را در پرسش و پاسخ بخواند.‏»

بخشی از دست‌نوشته‌های طبری را به یکی از بستگان او سپرده‌بودم، و ایشان گویا در سال 1382 آن‌ها را به ‏آقای محمدعلی شهرستانی تحویل دادند. به‌نوشته‌ی آقای شهرستانی در مقدمه‌ی کتاب "از دیدار خویشتن" ‏‏(نشر بازتاب نگار، تهران 1382)، ایشان نیز دست‌نوشته‌های طبری را به "سازمان اسناد ملی ایران" تحویل داده‌اند. ‏در آن میان پیش‌نویس و یادداشت‌های یکی از ارزشمندترین آثار طبری، تز دکترای او "برخی بررسی‌ها درباره‌ی ‏جهان‌بینی‌ها و جنبش‌های اجتماعی در ایران" وجود داشت، که کند و کاو در آن‌ها می‌تواند نکاتی را در ‏روش‌شناسی کار طبری نشان دهد، البته اگر سازمان اسناد ملی ایران آن‌ها را یا کپی آن‌ها را در اختیار ‏علاقمندان قرار دهد.‏ بحث من با آقای شهرستانی را در این نشانی می‌یابید.

دو تقدیم‌نامه از طبری نیز به‌یادگار دارم: "به دوست عزیزم شیوا با درود و محبت فراوان، طبری 1360" در صفحه‌ی ‏نخست مجموعه‌ی شعرهای "سپید"اش «از میان ریگ‌ها و الماس‌ها»، و نیز "به دوست عزیز شیوا که با دانش و ‏محبّت خود به چاپ صحیح این جزوه کمک مؤثر رسانده‌است. با سپاس و درود فراوان و محبّت قلبی: مهرماه 60 – ‏احسان طبری –". در این تقدیم‌نامه‌ی اخیر نمی‌دانم او چه نمره‌ای به من داده! نمره‌اش بیست نیست، زیرا در ‏متن کتاب "الفبای مُرس" (مورس) از نگاهم گریخته‌بود و "الفبای فرس" چاپ شده‌بود. طبری با دیدن آن برآشفت و ‏نرم شماتتم کرد، و به‌گمانم همسرش آذرخانم بود که پنهان از من زحمت‌های بی چشمداشت مرا به ‏طبری یادآوری کرد، و او نخستین بار بود که تقدیم نامه‌ای نوشت و نسخه‌ای از کتابش را به من داد. تا پیش از آن ‏همواره کتاب‌هایش را می‌خریدم. اما با وجود تنها یک غلط، به گمانم نمره‌ای که به‌من داد از نوزده هم کم‌تر ‏است!‏


و اما عبدالله شهبازی، پس از سال‌های طولانی همکاری با وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی و دفتر انتشارات این ‏وزارت و دیگر ارگان‌های جمهوری اسلامی، اکنون خود به جرم نوشتن کتابی و سرشاخ‌شدن با برخی ‏‏"سرداران" سپاه با قلبی بیمار در زندان به‌سر می‌برد. امیدوارم به‌سلامت از زندان رها شود تا من امکان یابم که ‏سنگ‌هایم را با او وا کنم، چه، او در همه‌ی سال‌های کار در ارگان‌های اطلاعاتی، زاغ سیاه مرا از دور چوب می‌زده ‏و جویای احوالم بوده‌است.‏

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

جاسوس مطرود خود را کشت

خبرگزاری‌ها دیروز جمعه 30 مارس گزارش دادند که جسد لئونید شبارشین Shebarshin Шебаршин رئیس پیشین ک‌گ‌ب روز پنج‌شنبه در آپارتمانش در مسکو یافت شده‌است. یک سلاح کمری، که هنگام پایان خدمت به پاداش به او داده‌بودند، و نامه‌ای در کنار پیکرش یافته‌اند و همه چیز نشان از آن دارد که او در 77 سالگی خود را کشته‌است.

لئونید شبارشین از اردیبهشت 1358 تا نیمه‌ی 1361 عهده‌دار ریاست دفتر نمایندگی ک‌گ‌ب در سفارت اتحاد شوروی در تهران بود و مستقیم و غیر مستقیم نقشی تعیین‌کننده در سرنوشت رهبران حزب توده ایران بازی کرد. در همین دوران ریاست او بود که افسر زیر دست او ولادیمیر کوزیچکین Kuzichkin به انگلستان گریخت و اطلاعاتی پیرامون ارتباط افراد حزب توده ایران با سفارت شوروی، و شبکه‌های جاسوسی شوروی در ایران را به ام‌آی6 فروخت. این اطلاعات سپس به مقامات ایران رسانیده‌شد و اندکی بعد یورش گسترده سازمان اطلاعات سپاه پاسداران به حزب توده ایران آغاز شد.

همچنین نورالدین کیانوری، هم در بازجویی‌ها و "اعترافات"اش، و هم در کتاب خاطراتش اظهار داشت که با شبارشین ارتباط مستقیم داشته‌است. شبارشین نیز در چند مصاحبه (از جمله این‌جا) تأیید کرد که با کیانوری ارتباط داشت، و افزود که کیانوری حتی نام خانوادگی او را نمی‌دانست و هنگام بازجویی‌ها در زندان آن را آموخت. شبارشین از کیانوری سپاسگزار بود که «چیزی را تحریف نکرده و همه چیز را همان‌گونه که بوده نوشته و از دیدارهای پنهانی که با او داشته نیز چیزی کم و زیاد نکرده‌است».

شبارشین سه سال پس از اعدام گروه بزرگی از رهبران حزب، می‌گفت: «تا جائی که به‌یاد می‌آورم، هیچ‌کدام از توده‌ای‌ها اعدام نشدند، هر چند که همگی به زندان افتادند. از سرنوشت آنان اطلاع دیگری ندارم».

م. ا. به‌آذین نیز در خاطرات خود از زندان دوران جمهوری اسلامی، نوشته‌است که در بازجویی‌ها او را با نام شبارشین و به اتهام ارتباط با او (که او شباشین نوشته) آزار دادند.

باشد تا محتوای نامه‌ی بدرود شبارشین روزی انتشار یابد تا بدانیم که آیا از زیانی که به جنبش چپ ایران (و هند، و پاکستان، و افغانستان) رساند، چیزی گفته، یا نه. کیانوری در خاطراتش نوشت: «این یک اشتباه بزرگ حزب کمونیست اتحاد شوروی بود که از دبیر کل یک حزب کمونیست [توده - شیوا]، آن‌هم حزبی با 40 سال سابقه» اطلاعات نظامی بخواهد. – ص 545

دو مصاحبه با شبارشین و مطالب مفصلی را در جای دیگری آورده‌ام. همچنین درباره‌ی "طرد" و "مطرود" این نشانی را بنگرید.

علت خودکشی احتمالی شبارشین هنوز روشن نیست، اما یوری کابالادزه Kobaladze از دوستان نزدیک او در دوران خدمت، احتمال می‌دهد که شبارشین برای رهایی از رنج بیماری سختی که دامنگیرش بود، خود را کشته‌است. او می‌گوید: شبارشین «این اواخر به‌شدت لاغر شده‌بود، و لابد سخت بیمار بود».

شبارشین در سفری به انگلستان، و هنگامی که انگلیسیان خواسته‌بودند او را به همکاری جلب کنند، حال کوزیچکین را از آنان پرسیده‌بود و خبر یافته‌بود که کوزیچکین سخت به مشروب‌خواری افتاده‌است، و در مصاحبه‌ای گفت که امیدوار است کوزیچکین اکنون که هشت سال از آن احوالپرسی می‌گذشت «سقط شده‌باشد». خبری از "سقط شدن" کوزیچکین هنوز انتشار نیافته‌است. اما شبارشین خود سرانجام تلخی داشت.

آیا سلاح کمری را برای چنین مواردی، و به چنین اشخاصی، پاداش می‌دهند؟

ریاست شبارشین بر ک‌گ‌ب یک شبانه‌روز بیشتر دوام نیافت. از او دو کتاب انتشار یافته‌است: "بازوی مسکو" Рука Москвы و "از زندگی رئیس اطلاعات" Из жизни начальника разведки. از کتاب نخست 62 صفحه (در قطع جیبی) داستان‌سرایی‌های کم ارزشی درباره‌ی دوران کار او در ایران است، که ترجمه‌ی بخش‌هایی از آن نزدیک به بیست سال پیش در "کیهان لندن" منتشر شد.

شبارشین در کنار همسر و فرزندان، روزنامه ایزوستیا، 11 اکتبر 1991. برای عکس بزرگتر روی آن کلیک کنید.

با سپاس از شهره‌ی گرامی برای یادآوری.

پی‌نوشت: به نوشته‌ی خبرگزاری روسی "ریا نوووستی" خانم همسایه‌ی شبارشین به خبرنگار این خبرگزاری ‏گفته‌است که شبارشین روز پیش از خودکشی نخست برای او درد دل کرد که یک چشمش نابینا شده، و ساعتی بعد ‏افزود که یک پایش نیز فلج شده‌است. روز بعد این خانم کوشید که با شبارشین تماس بگیرد تا او را به ‏بیمارستان برساند، اما پاسخی نگرفت. او می‌گوید که همسر شبارشین نیز به مدت هفت سال و نیم فلج بود، و ‏هفت سال پیش درگذشت، و احتمال می دهد که ژنرال شبارشین با مشاهده‌ی رنج همسرش و برای گریز از ‏سرنوشت او، مرگ خود را جلو انداخته‌است.‏

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

Musikaliskt vykort för nyår

I tisdags den 20 mars var det dags igen att fira Nyår för alla dem som firar vårdagjämningen som nyår. Jag passade på och önskade ett stycke azerbajdzjansk musik som spelades på programmet Önska i P2. Mitt önskemål spelades igen även i går, lördag den 24 mars. Tack Önska i P2!

Ni som vill höra min önskade musik kan gå hit och sedan välja en av ovanstående dagarna, och lyssna. I tisdagens program dyker jag upp vid 4:43 och i lördagens program vid 52:10.

همچنان که در پست پیشین نوشتم، روز سه‌شنبه اول فروردین، و همچنین دیروز، شنبه، برنامه موسیقی کلاسیک درخواستی شبکه دوم رادیوی سوئد یک قطعه موسیقی به درخواست من و به عنوان کارت تبریک موزیکال پخش کرد.

برای شنیدن آن قطعه، شمایی که در سوئد مالیات می‌پردازید، می‌توانید به این نشانی بروید، و سپس روز سه‌شنبه، یا شنبه را انتخاب کنید، و با کلیک کردن روی شکل بلندگو زیر تاریخ همان روز، برنامه‌ی آن روز را بشنوید. در برنامه‌ی سه‌شنبه صدای من پس از 4 دقیقه و 43 ثانیه شنیده می‌شود، و در برنامه شنبه پس از 52 دقیقه و 10 ثانیه.

شمایی که در سوئد نیستید، آن موسیقی را در این نشانی می‌توانید بشنوید. سال نو بر شما خجسته باد!

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

سلام بر بهار!‏

سلام بر زیبایی!‏

نوروز امسال، در این غربت‌سرا، روز و ساعت خوبی نیست. تحویل سال بامداد یک روز ‏کاریست. البته می‌توان بیدار بود و برنامه‌های ویژه‌ی رادیویی یا تلویزیونی را شنید و دید. اما ‏سپس باید رفت سر کار، و نمی‌توان در برابر تصویر قدی مونیکا ایستاد و جامی شراب را بالا ‏برد! صبح می‌توانم سلامش کنم، و شاید بعد از کار، کار جام شراب را بسازم!‏

اکنون و این‌جا، باشد که بوسه‌ای که مونیکا می‌فرستد بر گونه‌ی شما خواننده‌ی گرامی نیز، ‏چه مرد و چه زن، بنشیند، و برای همه‌ی شما، هر جای این جهان که هستید، بهاری زیبا و ‏سالی سرشار از شادی و تندرستی آرزو می‌کنم.‏

فردا، سه‌شنبه 20 مارس، شمایی که می‌توانید، ساعت 9 صبح برنامه‌ی موسیقی کلاسیک ‏درخواستی را از شبکه دوم رادیوی سوئد ‏P2‎‏ گوش دهید. آن‌جا قطعه‌ای به درخواست من به ‏عنوان یک کارت تبریک آهنگین برای شنوندگان پخش خواهد شد.‏ فیلم تازه‌ای نیز که من در آن شعرهای شاعر بزرگمان مفتون امینی را می‌خوانم، در این نشانی منتشر شده‌است.‏

زیبایی بهار هنوز به استکهلم نیامده‌است. صبح امروز بوران تندی در چند نوبت آمد و گذشت، ‏اما چندان برفی بر زمین نماند. تا ببینیم درختان کی به شکوفه می‌نشینند.‏

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

افسانه و افسر من – مریم فیروز

یکی از دوستداران این وبلاگ گوهر یگانه‌ای را در کتابخانه‌های امریکا یافته و مایل است که آن را ‏ این‌جا در دسترس دوستداران ادبیات و تاریخ ادبیات ایران قرار دهد. او می‌نویسد:‏

‏"در این چند روزی که از درگذشت ِ سیمین دانشور گذشت پیوسته در بسیاری وبسایت‌ها‎ ‎دیدم که به غلط ‏ایشان را نخستین زن ِ قصه‌نویس ِ معاصر به قلم داده‌اند. اگر چه بحث‎ ‎ِ تقدم و تأخر اساساً ابلهانه است، اما ‏دست‌کم این تلقی ِ جا افتاده درباره‌ی خانم دانشور،‎ ‎یاد ِ من آورد که ما پیش از "آتش خاموش" [سیمین ‏دانشور]، "افسانه و افسر من" [نوشته‌ی مریم فیروز] را داریم. چاپ شده به سال 24، کتابی سخت پراهمیت. ‏می‌شود راجع به ارزش ادبی اثر بحث کرد، در آینه‌ی عصر و مثلاً سبک‎ ‎هدایت و علوی و چوبک آن زمان، یا ادبیات ِ تعلیمی/ ‏تبلیغی رمانتیک سنجیدش و تازگی/کهنگی نثرش را بررسی‏‎ ‎کرد یا چه‌های دیگر. اما به هر حال اثر ِ دیده نشده ‏و جفا دیده‌ای است که طبعاً از‎ ‎ارزش ِ زیاد ِ تاریخ ادبیاتی و تاریخی برخوردار است. همچنین اگر کسی علاقمند ‏به تحقیق‎ ‎راجع به خانم مریم فیروز باشد، این اثر که گمان می‌کنم تنها اثر قصّوی به قلم ایشان‎ ‎باشد، بهترین ‏راهگشا خواهد بود. باری در تمام آمریکا این نسخه که در کتابخانه‌ی‎ ‎دانشگاه کلمبیاست، به‌تحقیق تنها نسخه ‏است. طرح جلد و هیچ‌گونه مشخصات چاپ ندارد، سال 1961 در‏‎ ‎کتابخانه دوباره صحافی شده و جلد اصلی و ‏صفحات اول وجین شده است. جنس کاغذش مرغوب به نظرم‎ ‎آمد اما به‌خاطر پلی‌کپی کردن متن خیلی جاها ‏جوهر پس داده شده اما کوشیدم به‎ ‎خوانا‌ترین نحو اسکن کنم. سخت دریغم می‌آید که دست ِ اهلش نرسد و ‏دریافته نشود انسانیت‏‎ ‎ِ صاحبش."‏

دستخط موجود در برگ نخست کتاب متعلق به مریم فیروز است. او در بالای برگ نوشته‌است "تقدیم به مادران ‏بی‌حق ایران"، و در پایین کتاب را به سعید نفیسی تقدیم کرده‌است: "تقدیم استاد بزرگوار و محترم آقای سعید ‏نفیسی، و امیدوارم که با نظر لطف و محبت در نواقص این کتاب که یادداشتهای یک مادری است". او تقدیم‌نامه ‏را به تاریخ 30 مرداد 1324با نام "مریم" امضا کرده، اما سپس مریم را خط زده و چیزی نوشته که من نتوانستم ‏بخوانم.

آیا نسخه‌ی دیگری از این کتاب در جای دیگری از جهان هست؟ جست‌وجو در بایگانی کتابخانه‌ی ملی ایران ‏نشان می‌دهد که کتابی در 32 صفحه با نام "مادرنامه" نوشته‌ی مریم فیروز چاپ تشکیلات دموکراتیک زنان ‏ایران، تهران، سال 1358، و تجدید چاپ در سال 1359، در این کتابخانه وجود دارد. من حدس می‌زنم که ‏‏"مادرنامه" همان "افسانه و افسر من" است که پس از 34 سال تجدید چاپ شده‌است.‏ اما دوست فرستنده کتاب با من موافق نیست و می‌نویسد: "به اقرب ِ احتمال "مادرنامه" که سال 58 چاپ شده، "افسانه و افسر من" نیست. چون به هر حال کتبی که توسط امکانات حزب چاپ شده حتماً خوانده و دیده و بازچاپ شده و خلاصه در دست ِ خیلی می‌بایست باشد، اما در این مورد این‌طور نیست. من کتابخانه‌هایی را برای این کتاب جستجو نکردم جز ملی و دانشگاه تهران. که دومی، یعنی کتابخانه مرکزی دانشگاه، دو نسخه از کتاب را دارد".

او همچنین نوشته‌ی بالای امضا را با کمی تردید "چشم بنگرند" می‌خواند که "چشم" (و نه مریم) خط خورده‌است.‏ به نوشته‌ی این دوست به نقل از مقاله‌ی ایرج افشار در مجله‌ی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، آبان 1351، شماره 78، ‏صفحه 25، سعید نفیسی در اواخر عمر و طی بحران مالی بخش کوچکی از کتاب‌هایش را به کتابخانه‌ی دانشگاه کلمبیا ‏فروخت.‏

با سپاس فراوان از این دوست گرامی، کتاب را از این نشانی دریافت کنید.‏

پی‌نوشت: معلوم شد که حق با احسان گرامی بود و "مادرنامه" همان "افسانه و افسر من" نیست. دوست ‏خواننده‌ی دیگری به‌نام "علی پ" مادرنامه را یافته‌اند و لینک آن را فرستاده‌اند. سپاسگزارم از شما علی گرامی.‏

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

مصاحبه‌ی ایرج اسکندری با تهران مصور

برخی از دوستداران این وبلاگ، و بسیاری از دوستان و آشنایان، به‌ویژه پس از انتشار ویژه‌نامه‌ی سایت ‏بی‌بی‌سی فارسی به مناسبت هفتادمین سال پایه‌گذاری حزب توده ایران، خواستار دستیابی به مصاحبه‌ی ‏معروف و نایاب ایرج اسکندری با مجله‌ی "تهران مصور" بوده‌اند که چند ماه پس از انقلاب در خردادماه 1358 ‏منتشر شد. یکی از خوانندگان و دوستداران پر مهر این وبلاگ به خواهش من متن این مصاحبه را از افزوده‌های ‏کتاب "خاطرات سیاسی نوشته‌ی ایرج اسکندری/ به کوشش علی دهباشی/ تهران: انتشارات علمی/ ۱۳۶۸/ ‏چاپ اول" که البته بازنشر یکی از کتاب‌های چاپ خارج است، اسکن کردند و فرستادند تا در دسترس تشنگان ‏حقیقت قرار گیرد.‏

این فایل پی‌دی‌اف شامل متن کامل مصاحبه‌ی ایرج اسکندری با تهران مصور، مصاحبه‌ی ساختگی "نامه مردم" با ‏ایرج اسکندری، و پاسخ کوتاه "تهران مصور" به دشنام‌گویی‌های نامه مردم است. من خود نیز برگ‌هایی از متن ‏اصلی نامه مردم را با برداشت از "آرشیو اسناد اپوزیسیون ایران" بر این فایل افزوده‌ام.‏

سپاس بی‌کران من و همه‌ی جویندگان حقیقت نثار احسان عزیز، خواننده‌ی پر مهر این وبلاگ. ... و چرندیات ‏کسانی را که از "مست" بودن اسکندری به هنگام مصاحبه، و از "ضبط‌صوت پنهان‌شده زیر صندلی" سخن ‏می‌گویند، به‌گمانم تاریخ سال‌هاست که پاسخ گفته‌است.‏

داستان این مصاحبه‌ی ایرج اسکندری را از قلم شخص مصاحبه‌کننده، یعنی فرج سرکوهی، در این نشانی ‏بخوانید، هر چند که نوشته‌های او درباره‌ی احسان طبری را در همان مجموعه، اگر نخواهم قلم به سخنان درشت ‏بیالایم، دست‌کم بی‌انصافی می‌دانم.‏

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

شعرخوانی

ظهر امروز یک جلسه‌ی سخنرانی و شعرخوانی به مناسبت روز جهانی زبان مادری و روز جهانی زن ‏به همت "انجمن فلم آذربایجانی جنوبی (ایران) در تبعید" در ‏استکهلم برگزار شد و از جمله من در آن شعرهای ترکی شاعر بزرگ ایران مفتون امینی را خواندم. فیلم این ‏جلسه به‌زودی در یوتیوب منتشر خواهد شد و لینک آن را این‌جا خواهم گذاشت. آگهی جلسه در این نشانی ‏موجود است.‏

پیشتر نوشته‌ای درباره یکی از دفترهای شعر مفتون امینی به‌نام "شب 1002" در این و این نشانی منتشر ‏کرده‌ام.‏

پی‌نوشت:‏
گزارش این جلسه‌ی سخنرانی و شعرخوانی در این و این نشانی منتشر شده و در همان گزارش نشانی ‏فیلم‌های جلسه نیز داده شده‌است. فیلم نخست از سخنرانی‌ها و فیلم دوم از شعرخوانی من است.‏

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

و آن صلیبی که سیاوش کسرایی بر دوش می‌کشید

نوشته‌ی دیگری از من با عنوان بالا همین روزها در سایت بی‌بی‌سی منتشر شد. عنوان نوشته بر خلاف دو ‏نوشته‌ی پیشین (1 و 2) از خودم است و در متن نوشته نیز، تا جایی که می‌بینم، تغییری نداده‌اند. متن کمی مفصل‌تر ‏دو نامه از سه نامه‌ی کسرایی، و تصویر دستخط او را، با اندکی توضیحات، در این نشانی می‌یابید.‏

در زمستان 1374 مطلبی در سوگ سیاوش کسرایی نوشتم که در مجله‌ی "پویش" که در سوئد در می‌آمد، ‏منتشر شد (شماره 25، سال هشتم). آن نوشته، همراه با دو شعر از او، این‌جاست.‏

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

چگونه از موسیقی لذت ببریم؟

نه، اشتباه نشود! نمی‌خواهم راه و چاه لذت بردن از موسیقی را این‌جا بنویسم، یا دست‌کم این چنین یک‌راست.‏

چند تنی از شما، خوانندگان گرامیم، با دیدن این عنوان بی‌گمان به یاد کتابی می‌افتید، و از مترجم و مؤلف همان ‏کتاب است که اکنون و این‌جا می‌خواهم سخن بگویم. پرویز منصوری به‌تازگی (25 آذر 1390) از میان ما رفت. ‏کتاب "چگونه از موسیقی لذت ببریم" (از زیگموند اسپات، ترجمه و تألیف پرویز منصوری) نخستین بار در سال ‏‏1353 منتشر شد. در آن هنگام کتاب‌های انگشت‌شماری در معرفی و توضیح و تاریخ موسیقی کلاسیک غربی ‏وجود داشت و ما در "اتاق موسیقی" دانشگاه صنعتی آریامهر (شریف) دیگر همه‌ی آن‌ها را از سر تا ته از حفظ ‏می‌دانستیم. انتشار این کتاب پنجره‌های تازه‌ای به روی ما و شنوندگان برنامه‌های "اتاق موسیقی" می‌گشود.‏

البته عنوان کتاب را نمی‌پسندیدیم: در آن روزگار و حال و هوای "چریکی" قرار نبود از موسیقی یا چیز دیگری ‏‏"لذت" ببریم! موسیقی را برای شور و حال "انقلابی" گوش می‌دادیم و ترویج می‌کردیم. با این حال خود کتاب و ‏محتوای آن را دوست می‌داشتیم و از مطالب آن در برنامه‌هایمان سود می‌بردیم. با همان کتاب بود که نام پرویز ‏منصوری برای همیشه در ذهن من حک شد.‏

با درگذشت پرویز منصوری رسانه‌های بسیاری یادنامه‌هایی در سوگ او نوشتند اما هیچ جا ندیدم که بنویسند ‏که او توده‌ای و عضو حزب توده ایران بود. آقای محمود خوشنام پژوهشگر موسیقی در مطلب جالب و پرمحتوای ‏خود در سایت بی‌بی‌سی فارسی نوشتند: "پرویز منصوری در سال ۱۳۴۹ تحصیلات خود را [در آکادمی موسیقی ‏وین] به پایان برد و به ایران بازگشت. ولی به دلیل وابستگی به آرمان‌های ممنوع سیاسی سال‌های دراز بیکار ‏ماند". اما نگفتند که آن "آرمان‌های ممنوع سیاسی" چه بود. رد و نشان پرویز منصوری و آن آرمان‌ها را در ‏کتاب‌ها و اسناد مربوط به کنفدراسیون دانشجویان ایرانی خارج از کشور در دهه‌ی 1340 فراوان می‌توان یافت، و ‏نیز در کتاب "چپ در ایران به روایت اسناد ساواک – حزب توده در خارج از کشور" (جلد اول، چاپ اول زمستان ‏‏1381، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات). از جمله در سندی به تاریخ دهم بهمن 1346 گفته ‏می‌شود:‏
‏

"موضوع: نمایندگان وین در کنگره کنفدراسیون
پرویز منصوری و بهرام زرگر که هر دو توده‌ای طرفدار تز شوروی می‌باشند با اختلاف سه رأی بر رقبای خود که ‏جبهه ملی و سوسیالیست بودند پیروز شدند [...]" (ص 530).‏

اسناد دیگری نیز در این کتاب حکایت از آن دارند که پرویز منصوری از سازمان‌دهندگان تظاهرات گوناگون و اعتصاب ‏غذا و غیره در اعتراض به رژیم دیکتاتوری شاه بوده‌است.‏ از جمله پیرامون تظاهرات اعتراض به جشن‌های پرهزینه‌ی تاجگذاری شاه با وجود فقر و گرسنگی در کشور، در گزارشی ‏از اتریش گفته می‌شود: "از طرف توده‌ای‌ها پرویز منصوری جریانات را اداره می‌کرده‌است که زن اطریشی دارد و ‏زنش رابط او و حزب کمونیست وین می‌باشد." و در گزارشی دیگر: "[...] تظاهرکنندگان با خودشان تابلو حمل ‏می‌کردند که در روی آن عکس وان حمام بلوری که شاه داخل آن بود کشیده بودند و عروسکی که آن هم به ‏صورت شاه در آورده بودند جلوی دانشگاه آتش زدند و ابتدا می‌خواستند که همگی به وین بیایند [...] از طریق ‏‏632 به منظور جلوگیری از توسعه و ایجاد تظاهرات اقدام و به پرویز منصوری که رهبر پشت پرده تظاهرات بود ‏تلقین گردید که وضعیت وین برای تظاهرات مناسب نیست [...]" (ص 514 و 515).‏

پرویز منصوری پس از انقلاب با شعبه‌ی پژوهش کل حزب همکاری می‌کرد. من تنها یک یا دو بار بخت دیداری ‏کوتاه با او را داشتم و آن هنگامی بود که مسعود اخگر (رفعت محمدزاده) عضو هیأت سیاسی حزب و سرپرست ‏شعبه‌ی پژوهش کل را برای جلسه‌ی بخشی از این شعبه به خانه‌ی پرویز منصوری در میدان پاستور بردم. او ‏خود تا حیاط خانه‌اش به پیشوازمان می‌آمد. اما افسوس که من باید اخگر را می‌گذاشتم و می‌رفتم تا ساعاتی ‏دیرتر بازگردم و ببرمش. آن‌جا نیز هنوز هنگام "لذت" بردن از موسیقی و گفت‌وگویی لذتبخش پیرامون موسیقی ‏نبود.‏

یاد پرویز منصوری گرامی باد.‏

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

یورش

نوشته‌ی دیگری از من با عنوان «"یورش" اول به حزب توده [ایران] در سال 61» (که انتخاب من نیست) در پایگاه ‏اینترنتی بی‌بی‌سی فارسی در این نشانی منتشر شده‌است. نسخه‌ی دست‌نخورده‌ی "یورش" اینجاست.‏

مجموعه‌ی کامل ویژه‌نامه‌ی بی‌بی‌سی برای هفتادمین سالگرد پایه‌گذاری حزب را در این نشانی می‌یابید، و ‏نوشته‌ای از احسان طبری را نیز من برای این ویژه‌نامه فرستادم.‏

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

زندگی پشت دیوار آهنین

تازه‌ترین نوشته‌ام با عنوان بالا، که انتخاب من نیست، در این نشانی منتشر شده‌است. تکه‌ای‌ست از ویژه‌نامه‌ای ‏به ‏مناسبت هفتادمین سال آغاز فعالیت حزب توده ایران. شما خواننده‌ی گرامی را فرا می‌خوانم که به دیگر مطالب ‏صوتی، نوشتاری، و تصویری آن ویژه‌نامه نیز توجه کنید.‏

نوشته‌ی دست‌نخورده‌ی مرا در این نشانی می‌یابید.‏

***
دو پانویس نوشته‌ی من در وبگاه بی‌بی‌سی افتاده، که به شرح زیر است:‏

منابع:‏
‏1- میخائیل کروتیخین، جستارهایی درباره ایران، ترجمه فارسی با عنوان "اسنادی از ارتباط شوروی و ‏کمونیست‌های ایرانی" در این نشانی
‏2- امیرعلی لاهرودی، یادمانده‌ها و ملاحظه‌ها، نشر فرقه دموکرات آذربایجان، چاپ اول 1386، باکو.‏

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

از جهان خاکستری - 68‏

آن عکس روی جلد مجله همه را، و مرا، افسون کرده‌بود. گمان نمی‌کنم هیچ مرد ایرانی در آن دوران وجود ‏داشته‌باشد که آن عکس را دیده‌باشد و دلش تندتر نزده‌باشد: چشمان و نگاه کودکی معصوم، لبخند شرمگین ‏یک دختربچه، با چالی روی گونه‌ی راست و چالی بر چانه، در تضاد با پیکر هوس‌انگیز یک زن افسونگر (‏femme ‎fatale‏) با دامن کوتاه و ران‌های لخت و زیبا. – هورمون‌ها در تنم راه گم می‌کردند و خون در رگ‌هایم تندتر ‏می‌دوید.‏

می‌توانستم ساعت‌ها بنشینم و آن عکس را همین‌طور تماشا کنم. انگشتان و کف دستان می‌سوخت در ‏تشنگی لغزیدن بر آن ران‌های خوش‌تراش؛ بینی می‌خواست عطر آن بناگوش زیبا را ببوید؛ لبان می‌خواست آتش ‏خود را با بوسه‌ای بر لطافت آن گردن فرو نشاند. آه اما چه دست نایافتنی! چه دست نایافتنی! و دریغا که مردی ‏از راه رسید و این آیت زیبایی را به انحصار خود در آورد، او را به خانه‌اش برد، و دیگر نگذاشت او مانند گذشته خود ‏را نشان دهد: علی حاتمی بود که آمد و زری خوشکام را گرفت و برد!‏

‏***‏
نه یا ده سال دیرتر، تا خرخره غرق در کارهای حزبی، از بامداد تا دیر وقت شب یک نفس در حال دوندگی بودم؛ ‏زندگانیم با دور بسیار تند می‌چرخید. و شب که به خانه‌ی خالی از هر چیز، "کومه‌ای که ذره‌ای با آن نشاطی" ‏نبود، می‌رسیدم و در را پشت سرم می‌بستم، در خاموشی و تاریکی و سکون خانه ناگهان افسردگی به سراغم ‏می‌آمد و سرگشته می‌ماندم که حال چه کنم؟ یکی دو بار زیرلبی و با احتیاط گله کردم، و احسان طبری گفت: ‏‏"این روش رفیق کیا (کیانوری)ست. او معتقد است که کادرهای حزب را باید در کار غرق کرد، وگرنه افکار انحرافی ‏به سراغشان می‌آید و فاسد می‌شوند"! احسان طبری با نوشته‌هایش، و به‌ویژه پس از آن چهره‌ی متین و ‏دانشمندی که مردم در مناظره‌های تلویزیونی دیده‌بودند، محبوبیت فراوانی به‌دست آورده‌بود. همه می‌خواستند ‏او را از نزدیک ببینند. اما حزب و رهبرانش در شرایط نیمه‌پنهان به‌سر می‌بردند. دفترهای علنی حزب در تسخیر ‏افراد ناشناس بود، و حزب احسان طبری را به خانه‌ای دورافتاده و نیمه‌مخفی منتقل کرده‌بود. تنها ما پیک‌های ‏حزب اجازه‌ی رفت‌وآمد به خانه‌ی او را داشتیم و هنگام لزوم او را به دیدار اشخاص برگزیده‌ای می‌بردیم.‏

روزی خبر رسید که علی حاتمی کارگردان نامدار سینما خواستار دیدار احسان طبری شده‌است. زری خوشکام را ‏پس از آن‌که شوهرش از صحنه کنارش کشید، کم و بیش از یاد برده‌بودم. حتی یاد آن عکس هوس‌انگیز روی جلد ‏با رویدادهای پر تب‌وتاب سال‌های گذشته سائیده شده‌بود و از ذهنم پاک شده‌بود. زناشویی او با علی حاتمی را ‏هم فراموش کرده‌بودم و حاتمی را که دیدم، هیچ فکر نکردم که "این شوهر زری خوشکام است". قرار بود طبری ‏را به خانه‌ای در یک مجتمع آپارتمانی در کوچه‌ای پایین‌تر از فروشگاه بزرگ "کوروش" (رفاه - تصحیح: قدس) در خیابان مصدق ‏‏(پهلوی، ولی عصر) ببرم که از سوی یک رفیق حزبی برای این دیدار در اختیارمان قرار گرفته‌بود. همواره می‌کوشیدم طوری طبری را ‏به این‌جا و آن‌جا ببرم که در و همسایه و رهگذران او را ‏نبینند تا برای صاحب‌خانه و برای خود طبری و حزب دردسری فراهم نشود. این کوچه‌ی بن‌بست و پارکینگ زیر ‏این مجتمع جای ایده‌آلی از این نظرها نبود، اما بی آن‌که کسی ما را ببیند به آسانسور رسیدیم.‏

به طبقه‌ی مورد نظر که رسیدیم، آسانسور به درون خانه باز شد! عجب! نخستین بار بود که چنین پدیده‌ای ‏می‌دیدم. این تکه از مسیرمان از هر نظر ایمن بود! آپارتمانی کوچک و نقلی بود که با سلیقه‌ای عالی تزئین ‏شده‌بود: بالش‌هایی زیبا دور تا دور اتاق نشیمن چیده بودند. پرده‌ها، بالش‌ها، فرش‌ها، ترکیب رنگ و نور، همه ‏به گونه‌ای بود که برای نخستین بار پس از سال‌های طولانی احساس شگفت‌انگیز آسودگی در "خانه" به من ‏دست داد: "خانه" یعنی این! به یاد نمی‌آورم که پس از آن نیز در خانه‌ای آن‌همه احساس "خانه" و جایی برای ‏آسودگی کرده‌باشم.‏

علی حاتمی و خانم صاحب‌خانه در خانه بودند. خانم صاحب‌خانه ما را گذاشت و پی کار خود رفت، و من نیز پس ‏از سلام و دست دادن و آشنایی با علی حاتمی، به عادت همیشگی او را با طبری تنها گذاشتم تا بی دغدغه‌ی ‏حضور یک مزاحم حرف‌هایشان را بزنند، و خود را در آشپزخانه سرگرم کردم.‏

طبری که سی سال دور از میهن به‌سر برده‌بود، علی حاتمی را نمی‌شناخت و تنها چیزهای پراکنده‌ای درباره‌ی ‏او شنیده‌بود. من در طول راه از کارهای او برایش گفته‌بودم، از جمله از فیلم "ستارخان" او که به‌ویژه برای ‏سیمایی که از علی مسیو (پرویز صیاد) و حیدرخان (عزت‌الله انتظامی) در آن پرداخته‌بود، آن را پسندیده‌بودم. ‏اکنون در این آپارتمان کوچک، با فاصله‌ای چنین نزدیک، و در آشپزخانه‌ای که در نداشت، نمی‌توانستم گوش‌هایم ‏را ببندم، و می‌شنیدم که علی حاتمی از پروژه‌ی بزرگش، ساختن نمونه‌ی تهران قدیم در شهرکی سینمایی در ‏نزدیکی کرج سخن می‌گوید که چند سالی بود با آن مشغول بود (شهرک سینمایی غزالی، آغاز پروژه 1356، ‏آغاز ساختمان اسفند 1358) و از طبری نظر و ایده و منابعی برای مطالعه پیرامون تهران قدیم در پایان قاجاریه و ‏آغاز سلطنت پهلوی، زبان، اصطلاحات، پوشاک، خوراک، و مناسبات اجتماعی آن زمان می‌خواهد.‏

طبری دوست نداشت از او چیزهایی بپرسند که نمی‌دانست. من خود این را در عمل آموخته‌بودم: در آغاز ‏آشنایی‌مان پیوسته چیزهایی درباره‌ی اصطلاحات زبان‌شناسی از او می‌پرسیدم و او سرانجام فهمانده‌بود که ‏تخصص او در زبان‌شناسی نیست و کسانی بی‌جا انتظار دارند که او همه چیز بداند. گفته‌بودم که شایع است که ‏او زبان چینی هم می‌داند، و او سخت بر آشفته‌بود: "آخر این چه اخلاقی‌ست؟ چرا و از کجا این حرف‌ها را در ‏می‌آورند؟ من یک بار برای شرکت در جشن دهمین سال انقلاب چین یک ماه آن‌جا بودم که بیشتر آن هم در ‏دعواها و کشمکش‌های حوزه‌های حزبی خودمان گذشت، و تنها کوشیدم که چند کلمه‌ی روزمره را یاد بگیرم. ‏مگر به همین سادگی می‌توان زبان چینی یاد گرفت؟" و سپس در خاطراتش نوشت: "[...] کوشیدم خط چینی و ‏قریب 100 لغت را برای لمس این زبان فراگیرم که اینک فراموش کرده‌ام." [احسان طبری، از دیدار خویشتن ‏‏(یادنامه زندگی)، به کوشش ف. شیوا، چاپ دوم، نشر باران، سوئد 1379، ص 155]‏

طبری حاتمی را به کتابش "جامعه‌ی ایران در دوران رضاشاه" و خاطرات کودکیش "دهه‌ی نخستین" رجوع می‌داد ‏و چندان چیزی بیش از آن نداشت که بیافزاید، چه او خود در آن دوران کودکی پنج‌شش ساله بود. در این هنگام ‏برایشان چای بردم، و طبری دست به‌دامن من شد: شیواجان، تو کتابی درباره‌ی دوران گذار از قاجاریه به پهلوی ‏سراغ داری؟ – و من با زمینه‌ی ذهنی فیلم "ستارخان" حاتمی که در سر داشتم، بی‌اختیار کتاب‌های "تاریخ ‏حزب کمونیست ایران" نوشته‌ی تقی شاهین به ترجمه‌ی "ر. رادنیا" و "قهرمان آزادی" نوشته‌ی علی شمیده را ‏که به‌تازگی منتشر شده‌بودند نام بردم، و بی‌درنگ از فضل‌فروشیم شرمنده شدم: علی حاتمی آشکارا ناراضی ‏بود از این‌که احسان طبری او را به جوانکی "راننده" یا "پادو" یا "بادی گارد" یا "گوریل" با سینی چای در دست ‏حواله داده و بدین‌گونه دانش او را کم‌تر از این جوانک فرض کرده‌است. با آن‌که طبری یادآوری‌های من و آن ‏کتاب‌ها را مفید اعلام کرد، اما حاتمی با ابروانی در هم‌کشیده و زیرچشمی نگاهم می‌کرد. سر به زیر افکندم و ‏به آشپزخانه بازگشتم.‏

‏***‏
و چه می‌دانستم که لیلا حاتمی، ترکیب کاملی از زیبایی‌های زری خوشکام و علی حاتمی، که به هنگام آن ‏دیدار هشت‌نه ساله بود (زاده 1351)، روزی این‌چنین بر پرده خواهد درخشید و بر قله‌های افتخار خواهد ایستاد. ‏آیا هنر ارثی‌ست؟ آیا زیبایی ارثی‌ست؟

علی حاتمی پانزده سال پیش (14 آذر 1375) از میان ما رفت. یادش گرامی.‏

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

Sociala orättvisornas gestalter باز هم نمایشگاه

Efter mitt första besök på utställningen av ryska banbrytande målare från 1800-talet (Peredvizjniki) på ‎Nationalmuseum i november 2011 skrev jag i ett inlägg (på persiska) att ”jag sa till mitt ‎sällskap att jag känner mig bli revolutionär igen, och en av vännerna sa: det var inte vårt fel ‎att vi blev revolutionärer, utan det var saker som sådana konstverk som drog oss ditåt”.‎ ‏(متن فارسی در ادامه)‏

Nu läser jag i en kommentar av Birgitta Rubin i DN (den 13 januari) om att hon har besökt ‎samma utställning och säger därefter att hon tappade «andan gång på gång: att så nära få ‎bevittna värsta sortens sociala orättvisor i ett svidande vackert valörmåleri, som i Ilja Repins ‎‎”Pråmdragarna vid Volga”. Vem förvånas av ryska revolutionen efter detta?» och då vill jag ‎berätta att dessa målerier, som spreds även i Iran i form av vältryckta tjocka album av ‎sovjetiska förlag, påverkade stora kretsar bland iranska intellektuella också – öppnade deras ‎ögon för att se sig omkring och ”bevittna värsta sortens sociala orättvisor” i eget samhälle. Och ‎då kan man väl säga ”vem förvånas av iranska revolutionen 1979 efter detta?” Därmed vill ‎jag påstå att konstnärligt skapande kan ha långtgående effekter bortom egna ‎gränser; kan öppna otaliga ögon.‎
‎
I dag besökte jag samma utställning för andra gången innan den flyttar vidare (sista dagen ‎är ‎söndag den 22/1). Jag var där i 3 timmar, stående eller sittande, trots trängseln och dålig luft ‎och dålig ventilation i salarna, stanken från svettiga armhålor osv. och ”slukade” varenda ‎målning i långa minuter. Då har jag kanske blivit ännu mer ”revolutionär” nu?‎

Några exempel ur samlingen (längst ner efter persiska texten):‎

‎1- Den dödsdömda revolutionären vägrar bikta inför en ortodox präst. Av Repin.‎
‎2- Den dödsdömda revolutionären förs till döden. Av Makovsky.‎
‎3- De väntade inte honom. Den försvunna revolutionären dyker plötsligt upp. Av Repin.‎
‎4- Hjälten inför valet och kvalet. Av Vasnetsov. Ristningen på stenen säger att den som väljer ‎ärans väg kommer att mista livet och hamna bland benen i leran.‎

پس از نخستین بازدیدم از نمایشگاه پیشتازان واقع‌گرایی در نقاشی سده‌ی نوزدهم روسیه (گروه پیشتازان ‏Peredvizhniki‏) در پستی نوشتم که ‏‏«در‎ ‎پایان به دوستانم گفتم که با دیدن این نمایشگاه بار دیگر احساس‏‎ ‎انقلابی‌گری ‏می‌کنم! و یکی ‏از دوستانم ‏گفت که "ما گناهی نداشتیم که‎ ‎انقلابی شدیم: چیزهایی از قبیل این تابلوها ما را به آن راه ‏‏کشاندند!"»‏

اکنون در یادداشتی نوشته‌ی خانم بیرگیتا روبین در روزنامه‌ی سوئدی دی‌ان (سیزدهم ژانویه) می‌خوانم که ‏ایشان هم به ‏بازدید این نمایشگاه رفته و می‌گوید که با مشاهده‌ی بدترین نوع بی‌عدالتی‌های اجتماعی از ‏فاصله‌ای چنین نزدیک در ‏تابلوهایی بس زیبا و در سطح بالای هنری، همچون "کرجی‌کشان وولگا" اثر ایلیا رپین، ‏‏"کیست که از رخ دادن انقلاب ‏روسیه شگفت‌زده شود؟" و این‌جاست که من می‌خواهم بیافزایم که همین ‏نقاشی‌ها، که در آلبوم‌هایی ضخیم و با چاپ ‏خوب ناشران شوروی در ایران هم پخش می‌شد، بر محافل بزرگی ‏از روشنفکران ایرانی نیز تأثیر می‌نهاد، چشمان آنان ‏را می‌گشود و آنان را می‌خواند که پیرامون خود را بنگرند و ‏‏"بدترین نوع بی‌عدالتی‌های اجتماعی" را در جامعه‌ی خود ‏نیز ببینند. و آنگاه همچنین می‌توان گفت "کیست که ‏از انقلاب ایران در سال 1357 شگفت‌زده شود؟" پس می‌خواهم ادعا ‏کنم که آفرینش هنری می‌تواند تا ‏دوردست‌های بیرون از مرزهای آفریننده‌ی آن نیز تأثیرگذار باشد و چشمان بی‌شماری ‏را بگشاید.‏

امروز برای بار دوم به بازدید همان نمایشگاه رفتم تا پیش از آن‌که روز یکشنبه 22 ژانویه جمعش کنند، زیارتش کنم. با ‏وجود ازدحام، هوای گرم و بد و تهویه‌ی نارسای سالن‌ها و بوی عرق زیر بغل و غیره، سه ساعت در نمایشگاه بودم. ‏دقایقی طولانی تک‌تک تابلوها را ایستاده یا نشسته با نگاهم "بلعیدم"، و اکنون شاید بیشتر "انقلابی" شده‌ام؟

چند نمونه از آثار گروه "پیشتازان" (برای تصویر بزرگ‌تر، روی آن‌ها کلیک کنید):‏

‏1- زندانی انقلابی در آستانه‌ی اعدام از طلب آمرزش سر باز می‌زند، اثر رپین
‏2- انقلابی محکوم به اعدام را به‌سوی مرگ می‌برند، اثر ماکوفسکی
‏3- "ورود ناگهانی" – انقلابی ناپدیدشده‌ای که عزایش را هم گرفته‌بودند، ناگهان وارد می‌شود، اثر رپین
‏4- قهرمان بر سر دوراهی نام و ننگ، اثر ویکتور واس‌نت‌سوف. سنگ‌نوشته می‌گوید که رهروان راه نام، به سرنوشت ‏استخوان‌های بر خاک‌افتاده دچار خواهند شد.‏

نوشته‌های دیگرم درباره‌ی همین نمایشگاه: 1 و 2‏

در پاسخ خواننده‌ی ناشناسی که پرسیدند که آیا این نمایشگاه در آلمان هم برگزار خواهد شد: امروز پرسیدم، و گفتند ‏خیر، تابلوها به روسیه بر می‌گردند.‏

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

بدرود آموزگار بزرگ

در نوشته‌های گوناگون، از جمله در همین پست پیشین، بارها گفته‌ام که یکی از بزرگ‌ترین آموزشگاه‌های ‏فرهنگی و ادبی من در بیست سال نخست زندگانیم، رادیو بوده‌است. در آن میان دو نام، دو برنامه‌ساز و مجری ‏برنامه‌های رادیویی، بزرگ‌ترین آموزگارانم بوده‌اند: هوشنگ مستوفی، و ایرج گرگین. نمایشنامه‌های رادیویی و ‏برنامه‌ی "صدای شاعر" کار ایرج گرگین، خواه و ناخواه، آگاهانه یا ناآگاهانه، در پرورش من، با هر چه دارم و ندارم، ‏بی‌گمان نقش بسیار بزرگی داشته‌اند. و اکنون خبر می‌رسد که او ما را ترک کرده‌است. ترک کرده‌است؟ پس این ‏صدای او چیست که هنوز می‌شنوم؟

نزدیک هفت سال پیش، تابستان 2005 (1384)، با پافشاری آشنایانی که در پراگ زندگی می‌کردند و در "رادیو ‏آزادی" که به‌تازگی "رادیو فردا" نام گرفته‌بود کار می‌کردند، به دیدارشان رفتم. روزهایی خوش و پربار بود. دوستم ‏نازی عظیما تکه‌هایی از خاطراتم را برای رئیس خود در رادیو، ایرج گرگین، باز گفته‌بود، و ایرج گرگین دلش ‏خواسته‌بود که مرا از نزدیک ببیند. عجب! من، این شاگرد مکتب را، به باروی دست‌نایافتنی و تسخیرناپذیر آموزگار ‏بزرگ فرا خوانده‌بودند! هرگز حتی در رؤیاها هم نمی‌دیدم که روزی صاحب آن صدای دلنشین را که همواره از ‏فاصله‌ی صدها کیلومتر می‌شنیدم، از نزدیک ببینم. و شبی، پس از شام، با هم به آشیانه‌ی عقاب رفتیم.‏

ایرج گرگین، همسر نازنینش، و آشیانه‌ی عقاب، بسیار ساده و بی‌تکلف و صمیمی بودند. دقایقی بعد همه با هم ‏در گرمای دلچسب تابستان پراگ در بالکن خانه‌شان نشسته‌بودیم، و من با سری گرم از کنیاکی که خانم گرگین ‏به پیشنهاد نازی عظیما برایم آورده بود، با داستان‌هایم از آن‌چه در شوروی بر ما رفته‌بود، زن و شوهر را در ‏نیمه‌راه خنده و گریه گرفتار کرده‌بودم: گاه آه از نهادشان بر می‌آمد، و گاه می‌خندیدند. نازی کمکم می‌کرد و به ‏یادم می‌آورد که این و آن خاطره را هم تعریف کنم. امشب شب من بود: ایرج گرگین سال‌ها از رادیو برایم داستان ‏گفته‌بود و من به‌دفت و بی از دست دادن کلمه‌ای، همه را به گوش جان شنیده بودم، و اکنون نوبت او بود که ‏داستان‌های مرا بشنود، و او به دقت گوش می‌داد.‏

هنگامی که تعریف کردم که در آن‌جا مهر "ضد انقلاب اکتبر" بر پیشانی من زده‌بودند، قهقهه‌ی خنده‌ی همه به ‏آسمان رفت: دو ماهی بیشتر نبود که به شهر مینسک منتقلمان کرده‌بودند، و در آستانه‌ی جشن ‏شصت‌وششمین سالگرد انقلاب اکتبر اداره‌ی صلیب سرخ بلاروس از کمیته‌ی حزبی ما خواسته‌بود که جشنی ‏ترتیب دهیم. هرمز ایرجی مسئول تبلیغات کمیته بود، و گله می‌کرد که در میان این جمع دویست نفره امکانات ‏لازم و استعدادهای هنری لازم برای ترتیب دادن یک جشن آبرومندانه وجود ندارد، و من گفته‌بودم که اصلاً چرا ما ‏باید جشن بگیریم؟ رفقای شوروی که خود صاحبان انقلاب هستند، خود هر سال جشن‌های بزرگی بر پا ‏می‌کنند، و حال که ما آن‌جا هستیم، اگر رفیقمان می‌شمارند و ارزشی برایشان داریم، آنان هستند که باید ما را ‏همچون میهمان به جشن خود دعوت کنند! سرپرستمان، محمدتقی موسوی، موضع مرا چنین معنی کرده‌بود: ‏‏"این میگه که انقلاب اکتبر را جشن نگیریم!"، و سپس در میان همه پخش شده‌بود که: "این اصلاً ضد انقلاب ‏اکتبره!" و این مهری نبود که به آسانی بتوان زدود. و به‌راستی چه خنده‌دار بود که شصت‌وشش سال پس از یک ‏انقلاب کسی ضد آن باشد، خنده‌دارتر نفس چنین اتهام‌زدنی، و خنده‌دارتر آن شب، پانزده سال پس از فروپاشی ‏آن نظام.‏

گفتم و گفتم، تا شب از نیمه گذشت. اما این همه حتی به اندازه‌ی برگی از داستان‌هایی نبود که ایرج گرگین از ‏رادیو در گوشم خوانده بود. پس گفتم: گفتم که داستان‌های او و مکتب رادیویی او بوده که مرا به این راه‌ها ‏کشانده! ایرج گرگین اندکی جا خورد. گفت: "ولی برنامه‌های ما که این چیزها را تبلیغ نمی‌کرد". راست ‏می‌گفت. گفتم: ولی برنامه‌های شما آگاهی می‌پراکند، نگرش انسانی را می‌آموخت، چشمان را می‌گشود، ‏دغدغه‌ی همنوعان را در دل‌ها می‌افکند، و در آن روزگار برای کسی که دغدغه‌ی همنوعان را در دل داشت، ‏راهی جز آن‌چه من پیمودم وجود نداشت. - آموزگار با لبخندی وراندازم می‌کرد.‏

برخاستیم، سپاسشان گفتیم، جدا شدیم، و رفتیم. شادمان بودم از این که آموزگار را از نزدیک دیده‌ام. و دریغا که ‏اکنون از میان ما رفته‌است.‏

بدرود آموزگار بزرگ! صدای تو جاویدان خواهد ماند.‏

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

آزمون آتش

چه می‌دانستم که این تکه از این آهنگ توصیف آزمون آتش است: کسی باید از شعله‌های آتش بگذرد و باید ‏زنده بیرون آید تا ثابت کند که بی‌گناه است؛ و چه می‌دانستم که زندگی چه آزمون‌های آتشی بر سر راهم ‏خواهد گسترد. همین‌قدر می‌دیدم که با شنیدن آن، همه‌ی ذرات وجودم، سر تا پا، هماهنگ با آن به لرزه در ‏می‌آیند.‏

این آهنگ هر هفته فقط یک بار پخش می‌شد. آرم یک برنامه‌ی ادبی رادیو بود با نام "با آثار جاویدان ادبیات جهان ‏آشنا شوید". پنج ساله و بعد شش ساله بودم. روزشماری می‌کردم تا روز موعود هفته برسد. ساعت‌شماری ‏می‌کردم تا ساعت شروع برنامه برسد. اینک بر لبه‌ی تاقچه‌ای که رادیوی قدیمی پُرش می‌کرد ‏آویخته‌بودم. برنامه ‏آغاز می‌شد. آهنگ من شروع می‌شد. و به پرواز در می‌آمدم. دیگر آن‌جا نبودم. هیچ جا نبودم. صدا را دنبال ‏می‌کردم. آتش می‌گرفتم. شعله می‌شدم. زبانه می‌کشیدم. می‌سوختم. می‌لرزیدم. اشکم، هیچ نمی‌دانم از ‏چه سر، هم در درون و هم در بیرون جاری بود. صدای این ایستگاه دوردست گاه فروکش می‌کرد. دور می‌رفت، ‏ناپدید می‌شد. گوشم را بیشتر و بیشتر به رادیو نزدیک می‌کردم. می‌خواستم توی این دستگاه شگفت‌انگیز ‏بروم. می‌خواستم صدا را دنبال کنم. از کجا می‌آمد این نوای جادوئی در دل این تاریکی؟ از کجاها گذر می‌کرد؟ در ‏تاریکی‌ها، در ابرهای تیره، در باران‌ها شناور بودم. موج بودم. صدا بودم. پرنده‌ای خیس بودم در تاریکی. بر فراز ‏کوه‌ها و دشت‌ها و جنگل‌های تاریک سر به‌دنبال این موسیقی پرواز می‌کردم. صدا باز می‌گشت. باز توی اتاق ‏بودم، آویخته بر لبه‌ی تاقچه‌ی رادیو، با اشکی جاری بر گونه‌ها. سراپا آتش. می‌سوختم. ‏می‌سوختم. چه بود این موسیقی؟ ساخته‌ی که بود؟

بیش از بیست سال طول کشید تا آن را بیابم: واپسین اپیزود از بخش نخست (و نیز بخش چهارم) سنفونی ‏‏"مانفرد" اثر پیوتر چایکوفسکی بود.‏

این‌جا هفت سالم است، در برابر همان تاقچه و رادیو، با آن زهرخند، در کنار خواهر و یکی از برادران.‏

بهترین اجرای این اثر به نظر من از آن ارکستر بزرگ رادیوی مسکو به رهبری و نوازندگی اُرگ توسط گنادی ‏راژدست‌ونسکی ‏Gennadi Rozhdestvensky‏ است در یک صفحه 33 دور (‏LP‏) از کمپانی روسی ملودیا ‏Melodia، بدون ‏تاریخ، با شماره ‏CM 03151-2‎، که گمان نمی‌کنم به آسانی گیر بیاید. ‏آثار چایکوفسکی را از هر جایی می‌توان شروع کرد و گوش داد. اما اگر می‌خواهید آن آرم برنامه را بشنوید، در این ‏پیوند نوار را 3 دقیقه جلو بکشید.

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

زهر در گفتمان آذربایجان

سال نوی میلادی را به همه‌ی شما خوانندگان گرامی که آن را جشن می‌گیرید، شادباش می‌گویم.‏

نوشته‌ای با عنوان همین پست دارم که تا این لحظه در این و این و این نشانی‌ها منتشر شده‌است. از جمله ‏پاسخی‌ست بر برخی پرسش‌هایی که از من می‌شود. آن را در سایت شخصی من نیز در این نشانی می‌یابید.‏

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...