شمار بزرگی از اسیران شکنجهگاههای جمهوری اسلامی در درازای سی سال گذشته برای حفظ اسرار خود، برای پایان دادن به رنج خود، برای سر خم نکردن در برابر جلادان، و به دلایلی دیگر در دخمهها و سیاهچالهای جمهوری اسلامی دست به خودکشی زدند، و یا جلادان آنان را "خودکشی" کردند. بسیاری نیز پس از اقدامی "نا موفق" به خودکشی، دیرتر در تابستان 1367 اعدام شدند. آنان چهگونه تصمیم به نابودی خود گرفتند؟ چه بر آنان رفت و چه کشمکشهایی در درون داشتند؟
22 February 2010
مردن اما آسان نیست
شمار بزرگی از اسیران شکنجهگاههای جمهوری اسلامی در درازای سی سال گذشته برای حفظ اسرار خود، برای پایان دادن به رنج خود، برای سر خم نکردن در برابر جلادان، و به دلایلی دیگر در دخمهها و سیاهچالهای جمهوری اسلامی دست به خودکشی زدند، و یا جلادان آنان را "خودکشی" کردند. بسیاری نیز پس از اقدامی "نا موفق" به خودکشی، دیرتر در تابستان 1367 اعدام شدند. آنان چهگونه تصمیم به نابودی خود گرفتند؟ چه بر آنان رفت و چه کشمکشهایی در درون داشتند؟
14 February 2010
Önska mera!
Nowrooz, det persiska nyåret, inträffar i år lördagen den 20 mars kl. 18:32:13 svensk tid. Som ambassadör för programmet ”Önska i P2” har jag fått veta att även i år kommer detta program att uppmärksamma Nowrooz genom att spela klassisk musik enligt önskemål från nowroozfirande personer. Därmed kan jag meddela att det är fritt fram att önska nyårsmusik genom att e-posta önskemål till spela@sr.se eller ringa och berätta om sitt önskemål i telefonsvararen 0470-374 82 och förhoppningsvis få höra sin önskade musik lördagen den 20 mars kl. 8 på morgonen.
Förra året önskade mina vänner och jag så mycket så det fyllde ett helt program som sändes 3 veckor efter Nowrooz. Programmet sändes i repris nyligen och jag skrev om det.
Det går annars att önska klassisk musik utanför nowroozprogrammet också, förstås. Programmets hemsida. (متن فارسی در ادامه)
نوروز گذشته من و دوستان به اندازهی یک برنامهی کامل موسیقی درخواست کردیم که سه هفته پس از نوروز پخش شد و همین تازگی دربارهی بازپخش آن نوشتم.
البته بیرون از چارچوب برنامهی نوروزی هم میتوان از این برنامه موسیقی درخواست کرد. سایت برنامه.
31 January 2010
باز میکُشند
دوستان و آشنایان بهدرستی میپرسند که کار جدول نام کشتگان دانشگاه به کجا رسید. گروه بزرگی از همدانشگاهیان به فراخوانم پاسخ دادند و جدول تا حدود زیادی تکمیل شد. آن را همراه با نوشتهی کوتاهی برای نشریهی آرش که در پاریس منتشر میشود فرستادم و امیدوارم که در شمارهی آینده چاپش کنند.
از همهی شمایانی که برای تکمیل جدول یاریم کردید بینهایت سپاسگزارم. خواهش میکنم که تا تعیین تکلیف انتشار آن کمی صبر کنید تا پس از آن جدول تکمیلشده را برای همهی شما بفرستم.
24 January 2010
آقا کوراوغلو!
آنگاه که در پاییز 1350 در خوابگاه دانشجویان دانشگاه صنعتی آریامهر (شریف) در خیابان زنجان با اپرای کوراوغلو آشنا شدم، و آنگاه که در بهار 1351 با پافشاری هماتاقیهای خوابگاه این اپرا را در اتاق شمارهی 3 ساختمان مجتهدی (ابنسینا) برای دیگر دانشجویان پخش کردم؛ آنگاه که برگی در معرفی این اپرا و موضوع و سرایندهی آن نوشتم و در میان شنوندگان "اتاق موسیقی" پخش کردم، و آنگاه که این تک برگ به چند برگ دستنویس با جلدی به نقاشی خودم (هرچند کپی) تبدیل شد و با پلیکپی الکلی تکثیر و پخش شد – هرگز، هیچ، گمان نمیکردم که سرنوشتم دارد رقم میخورد، که نام "کوراوغلو" قرار است از آن پس در زندگی من حضور داشتهباشد، که کار آن چند برگ بزرگتر خواهد شد، که این نام از دید کسانی گوشهای از هویت مرا خواهد ساخت، که خوانندهی نقش اصلی این اپرا را از نزدیک خواهم دید.
از کار با اپرای کوراوغلو، از کار روی شخصیت حماسی کوراوغلو، و از آنچه در این زمینه منتشر کردم اینجا و اینبار سخنی نمیگویم، زیرا آن داستانها ربطی به لطفیار ایمانوف ندارد.
مهرماه 1362، چند ماهی پس از پناه بردنمان به خاک اتحاد شوروی، و ماهی پس از ورودمان به شهر مینسک پایتخت جمهوری بلاروس، اشکان، یکی از همحزبیها و همسایگانمان، یکی از شیفتگان موسیقی کلاسیک که از پیشینهی من نیز چیزی میدانست، با شوق و هیجان بسیار خبر آورد "چه نشستهاید که لطفیار ایمانوف، خوانندهی بلندآوازهی تنور Tenor، نمایندهی شورای عالی جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان، دارندهی عنوان هنرمند خلق، برندهی چندین جایزهی دولتی و بینالمللی، خوانندهی نقش کوراوغلو"، در چارچوب سفر خود به گرد اروپا، چند روز بعد میهمان شهر مینسک خواهد بود و در سالن بزرگ کنسرت شهر خواهد خواند!
گروهی سخت به هیجان آمدند. نزدیک به ده نفر خواستار شرکت در کنسرت بودند و اشکان رفت که بلیت تهیه کند، اما پس از چند ساعت خسته و از پا افتاده بازگشت و گفت که هیچ جا بلیت ندارند و گویا همهی بلیتها به فروش رفته! عجب! یعنی لطفیار این همه هواخواه در مینسک دارد؟ ولی، آخر، نمیشود که ما این فرصت را از دست بدهیم. روز بعد من خود بهراه افتادم و به یکیک باجههای فروش بلیت کنسرتهای شهر سر زدم. هنوز چند کلمه بیشتر روسی بلد نبودم، اما سه کلمهی "بلیت"، "کنسرت"، و نام خواننده کافی بود. خانمهای درشتاندام درون باجهها، با کلاه موهر آبی یا صورتی، همه کمی نگاهم میکردند و با دو دلی میگفتند که بلیت نیست. زبانم نمیرسید تا بپرسم چرا و پس از کجا و چگونه میتوان بلیت خرید. یکیشان گویا دلش به حال نا امید من سوخت و چیزهایی اضافه بر "بلیت نیست" گفت که از آن میان دریافتم که باید به باجهی خود سالن کنسرت بروم. افتان و خیزان و نا امید به سالن کنسرت رسیدم، و...، هاه...، اینجا بلیت داشتند! خریدم و با شادی بازگشتم.
28 مهرماه 1362 (20 اکتبر 1983)، در سالن کنسرت، تنها ما بودیم که در میانهی سالن خالی نشستهبودیم، و یک زن سالمند که چند ردیف عقبتر در گوشهای نشستهبود، و سه یا چهار نفر دیگر که ته سالن نشستهبودند. عجب! پس چرا باجههای سطح شهر به ما بلیت نمیفروختند؟ آیا با تجربهشان از قفقازیها و با دیدن قیافهی ما رشوه میخواستند؟ چه حیف که سالن خالی بود. آیا لطفیار، این هنرمند بزرگ، برای این عدهی کم به صحنه خواهد آمد، آیا خواهد خواند؟
لطفیار و یک پیانیست سر ساعت روی صحنه آمدند. ما همه با شور و هیجان برایشان کف زدیم. گوئی برای خالی بودن سالن خود را گناهکار و شرمسار میدانستیم و میخواستیم با نشان دادن شور و هیجان بیشتر، خالی بودن سالن را جبران کنیم. و لطفیار خواند... در نیمهی نخست کنسرت آوازهایی به روسی و آریاهایی از اپراهای معروف اروپایی از آثار پوچینی، وردی، بیزه، و دیگران خواند. اغلب همراهانم این آثار را نمیشناختند و آوازها به گوششان آشنا نبود. کمکم نا امید میشدند و گمان میکردند که شاید لطفیار هیچ آوازی به آذربایجانی نخواهد خواند، اما پس از هر آواز همچنان با شور و شوق کف میزدند.
در بخش دوم کنسرت رفتیم و در ردیف نخست نشستیم و قصد داشتیم لطفیار را واداریم که ترانههای آذربایجانی بخواند. لطفیار آمد، با لبخندی نگاهمان کرد، و رو به سالن جملهای به روسی گفت که در آن نام آذربایجان را شنیدیم و همه بیاختیار کف زدیم! لطفیار بار دیگر با لبخندی نگاهمان کرد، و خواند. با همان نخستین نوای آشنای پیانو و همان نخستین کلامی که از حنجرهی او در سالن پژواک یافت، دانههای اشک بر گونههای همهی ما غربتزدگان فرود آمد. سعید آشکارا هقهق میکرد و نمیتوانست خودداری کند.
آواز که تمام شد، همچنان اشکریزان، با شدت هر چه تمام کف زدیم، هیاهو بهپا کردیم. لطفیار تعظیم میکرد و سپاسگزاری میکرد. کسی از میان ما سوت زد. لطفیار و نوازندهی پیانو یکه خوردند: سوت زدن برای تشویق در سالنهای کنسرت موسیقی کلاسیک رسم نیست. در این سالنها سوت زدن همراه با هو کردن بهمعنای ناراضی بودن از هنرمندان روی صحنه است. اما لطفیار گویا زود پی برد که قصد ما تشویق اوست. تعظیم دیگری کرد، و آواز دیگری خواند؛ و باز اشک بود و کف زدن پر شور و هیاهو و سوت؛ و ترانهای دیگر... سعید برخاست، بهسوی لبهی صحنه رفت، و تکه کاغذی را بهسوی لطفیار دراز کرد. لطفیار لحظهای با دو دلی ایستاد، و سپس چند متر تا لبهی صحنه پیش آمد، خم شد، و کاغذ را از سعید گرفت. این حرکت هم در این سالنها رسم نیست. میبایست دسته گلی میداشتیم، میبایست روی صحنه میرفتیم، دسته گل را تقدیمش میکردیم و اگر پیامی داشتیم همراه با گل به او میدادیم. سعید ترانهای را درخواست کردهبود و نمیدانم آیا لطفیار آن را نیز خواند، یا نه. اما از اوج خلاقیت هنریش، از اپرای کوراوغلو، آریای پردهی دوم را در فراق نگار خواند. این بار نوبت من بود که بخواهم سرم را به لبهی صحنه بکوبم، یا برخیزم و سر به کوه و بیابان بگذارم!
کنسرت به پایان رسید. کف زدیم و کف زدیم، هیاهو کردیم، همراهان سوت زدند...، و لطفیار به صحنه بازگشت و آواز دیگری برایمان خواند. بیرون سالن کنسرت زن سالمندی که پیشتر در گوشهای از سالن نشستهبود به سویمان آمد و چیزهایی گفت که هیچ از آن نفهمیدیم. تکرار کرد. باز چیزی نفهمیدیم. با اشاره و حرکت دست خواست بفهماند: گویا میگفت ما که این همه شیفتهی خواننده بودیم، چرا دسته گلی برایش نخریدیم، چرا روی صحنه نرفتیم، چرا پشت صحنه به دیدارش نمیرویم؟ راست میگفت. غم غربت رفتار متعارف را از یادمان بردهبود. راه پشت صحنه را هم بلد نبودیم. نمیدانستیم کجا باید برویم و به نگهبانان احتمالی با این زبان گنگمان چه بگوییم. حتی نمیدانستیم همین را به این خانم مهربان چگونه بفهمانیم. او با اشارهی دست فهماند که همانجا منتظر بمانیم، رفت و دقایقی بعد با لطفیار بازگشت. لطفیار با گشادهرویی با یکیک ما دست داد و هنگامی که دانست ما روسی نمیدانیم، شگفتزده به آذربایجانی پرسید کی هستیم و آنجا چه میکنیم. داستانمان را که دانست، دعوتمان کرد که فردا در هتل محل اقامتش برای ناهار مهمان او باشیم.
فردا در اتاق پذیرایی سوئیت مجلل هتل، میز مفصلی چیده شدهبود: ژامبونهایی که هرگز ندیدهبودیم، خوردنیهایی که شبیه آنها را در فروشگاههای شهر نیافتهبودیم، شامپاین، و کنیاک آذربایجانی. لطفیار پیوسته "دئووشکا" (خانم) مهماندار هتل را فرا میخواند و چیزهای تازهای سفارش میداد. پذیرائی گرم و میهماننوازانهای از ما کرد. پیوسته میگفت "بخورید، بخورید!". شامپاین میریخت، کنیاک میریخت، مهربانی میکرد. سرهامان گرم شدهبود. چند صفحهی گرامافون از آوازهایش را برایمان امضا کرد. میگفت که این صفحهها را در سراسر اروپا با خود گردانده، اما کسی را سزاوار اهدای آنها و کسی را شایستهی همپیالگی برای نوشیدن آن کنیاک آذربایجانی نیافتهاست.
(هدیهای کوچک از لطفیار برای فرزندان عزیز و مهربان آذری)
از سیاست میگفت؛ از شکست حزب توده ایران. به عنوان عضو شورای عالی جمهوری آذربایجان اعتراض داشت که چرا آذربایجان و اتحاد شوروی در پشتیبانی از رهبران زندانی حزب و در اعتراض به شکنجهی آنان کاری نکردهاند. گله میکرد که نمیفهمد چرا ما را در آذربایجان جا ندادهاند و به میان روسها، "آنهم روسهای سفید" (بلا روس) پرتاب کردهاند. به نوبت در کنارش نشستیم و در کنارمان نشست و عکس گرفتیم.
(با حمید فام نریمان )
ساعتی بعد با قطار راهی مسکو بود تا از آنجا با قطاری دیگر به باکو برود. و هنگام آن رسید که تنهایش بگذاریم تا آمادهی رفتن شود. رفتیم، دسته گلی خریدیم، و در ایستگاه قطار بار دیگر دیدیمش تا بدرقهاش کنیم. پردهای از اشک بر چشمانش بود – شاید برای سرنوشت ما، شاید از آنچه از سرنوشت نسل پیشین ما مهاجران ایرانی آن دیار میدانست؟ سپاسگزاری میکرد و پیوسته تکرار میکرد: "بروید! بروید! من طاقت غم جدایی، غم بدرقه را ندارم. بروید!" و آنقدر گفت که پیش از حرکت قطار بدرودش گفتیم و رفتیم.
به او گفتهبودیم که ما اینجا ناشناس هستیم، که به ما گفتهاند زیاد در شهر رفتوآمد نکنیم، که اگر کسی پرسید از کجاییم، بگوییم افغانیم. گفتهبودیم که در باکو سخنی از ما نگوید و مبادا عکسی از ما منتشر کند. چندی بعد اما عکسی از خودمان را در هفتهنامهی "ادبیات و هنر" چاپ باکو یافتم، در کنار گزارشی از سفر لطفیار به گرد اروپا! زیر عکس نوشتهبودند "لطفیار ایمانوف در میان گروهی از دوستداران هنرش".
دیدار بعدی با لطفیار نزدیک 22 سال پس از آن در 16 خرداد 1384 (6 ژوئن 2005) در استکهلم بود. گروهی از آذربایجانیان سوئد او را برای اجرای کنسرت در چند شهر به سوئد دعوت کردهبودند. لطفیار 77 ساله روی صحنه آمد، و خواند. اما در میانهی یکی از آوازها صدایش شکست، از خواندن باز ماند و تعریف کرد که در سفر به شهرهای دیگر سوئد، دوستان میزبان بلد نبودند کولر ماشین را خاموش کنند و او از باد کولر سرما خوردهاست. باقی کنسرت به گپ و شوخی و خنده گذشت. پس از پایان برنامه دوستم علیرضا مرا به عنوان مترجم اپرای کوراوغلو به لطفیار معرفی کرد. نسخهای از تازهترین چاپ کتاب را به او دادم و یادم آمد که در دیدار پیشین هیچ از این کار خود با او سخن نگفتهبودم. یکی از همراهان کوشید دیدارمان در مینسک را به او یادآوری کند، اما لطفیار یا به یاد نداشت، و یا نخواست در جمعی که ما را در میان گرفتهبودند از آن دیدار چیزی بگوید؛ یا شاید هیچ گمان نمیکرد که کسانی از همان آدمها اکنون در استکهلم او را در میان گرفتهباشند. گفت "آه، بله، گروهی از ایرانیان هم در مینسک بودند".
لطفیار ایمانوف نزدیک به هشتاد سال زیست و به گواهی بسیاری کسان همواره با عشق به کار و هنرش روی صحنه رفت. یادش گرامی باد.
05 January 2010
کشتگان دانشگاه
خواهشمندم جدول را در این نشانی ملاحظه کنید و اگر اطلاعاتی در تکمیل آن دارید، هر چه زودتر به نشانی من که همینجا در ستون سمت چپ دیده میشود، ایمیل بزنید: اطلاعاتی از قبیل سال ورود به دانشگاه، رشته تحصیلی، تاریخ و چگونگی جان باختن، و نیز نامهای دیگری که در جدول نیامده، یا بر طرف کردن علامت سؤالی که در جلوی برخی از اطلاعات گذاشتهشده.
پیشاپیش بسیار سپاسگزارم.
26 December 2009
Vi i repris i P2 بازپخش برنامه درخواستی ما
I dag, lördag den 26 december kl. 8 på morgonen sändes min och vännernas önskemusik i repris i P2. Lyssna gärna till den i P2:s ljudarkiv här. Se även en bild på oss och läs om vårt program här (sidan finns där bara i dag och i morgon).
Mitt inlägg om programmet när det sändes första gången den 15 april 2009 finns här.
20 December 2009
بازگشت به سردسیر؟
دربارهی شبارشین و ماجراهای او در جای دیگری بهتفصیل نوشتهام. اینجا فقط میخواهم در بارهی عنوان آن نوشته، یعنی "جاسوسی که طرد شد" قدری توضیح بدهم.
آن عنوان را از گفتوگوی روزنامهی ایزوستیا با شبارشین برداشتم، اما اگر میخواستم آن را مطابق کلیشه ترجمه کنم، میبایست مینوشتم "جاسوسی که به سردسیر بازگشت"! آنوقت آیا خواننده در مییافت که سخن از جاسوسیست که کنار گذاشته شدهاست؟ نمیدانم کدام شیر پاک خوردهای نام رمان و فیلم معروف ”The Spy Who Came in from the Cold” را "جاسوسی که از سردسیر آمد" ترجمه کرد و باعث شد که مترجمان بعدی نیز to come in from the cold را "بازگشت از سردسیر" ترجمه کنند. این اصطلاح در نام رمانی نوشتهی جان لوکاره John le Carré بهکار رفته و فیلم زیبا و معروفی با شرکت ریچار برتن هم روی آن ساختند.
شاعر بزرگ احمد شاملو بهناچار و برای در آوردن نان خود و خانواده به بسیاری کارهای حاشیهای، از جمله ترجمهی متن فیلمها و نوشتن تئاتر و فیلمنامه برای فیلمهای فارسی دست میآلود. از جمله فیلمنامهی "گنج قارون" را به او نسبت میدهند. شاعر بزرگ ترک ناظم حکمت نیز چندی از کارهای مشابهی نان میخورد. آیا ترجمهی نام فیلم و فیلمنامهی "جاسوسی که از سردسیر آمد" نیز کار شاملو بود؟
فرهنگ انگلیسی- فارسی معتبر "هزاره" تألیف علیمحمد حقشناس و همکاران، ”be left out in the cold” را "سر (کسی) بیکلاه ماندن؛ مورد بیاعتنایی قرار گرفتن، بیکس و تنها ماندن" معنی کردهاست و به گمانم این را از "فرهنگ فشردهی آکسفورد" ترجمه کردهاند که در توضیح آن اصطلاح مینویسد ignored, not looked after. فرهنگ چندجلدی ووردزوورث Wordsworth نیز در جلد Dictionary of idioms در برابر leave (someone) out in the cold می نویسد to neglect or ignore someone، و بعد مثال میزند You can’t invite half your relatives to your wedding and leave the others out in the cold!
اگر این جملهی واپسین را با کلیشهی معمول ترجمه کنیم، باید بنویسیم: "نمیشه که نصف فامیل رو به جشن عروسیت دعوت کنی و بقیه رو توی سردسیر ول کنی!" و برخی مترجمان با تخیل نیرومند شاید بهجای سردسیر در این جمله بنویسند "یخچال": "بقیه رو توی یخچال ول کنی"!
عنوان گفتوگوی روزنامهی ایزوستیا با شبارشین این بود: Разведчик, вернувшийся в холод
در وبگردیهایم برای تکمیل نوشتهام دربارهی شبارشین به اسناد و مطالب جالبی دربارهی فعالیتهای روسان و عواملشان در ایران در منابع روسی برخوردم که امیدوارم عمری و وقتی باشد تا بتوانم سر نخهایی از آنها به جویندگان حقیقت نشان دهم.
13 December 2009
تفریح لازم است!
نتیجهی اخلاقی فیلم این بود که میتوان زندگی را سخت نگرفت؛ میتوان کوتاه آمد؛ و مهمتر از همه این که میتوان به خود اجازه داد که عاشق شد! با پایان فیلم سبکبال و سر حال بودم؛ فشار کار سنگین مغزی در سر کار و چند پروژهی همزمان شخصی را فراموش کردم، و با بیخیالی تا ساعت 3 بعد از نیمهشب همانجا نشستم و چندین بخش از سریال قدیمی Space 1999 را هم که بهیاد ندارم با چه نامی در تلویزیون ایران نمایش میدادند، از کانالی که فیلمهای تخیلی نشان میدهد تماشا کردم.
زندهباد تفریح!
28 November 2009
زن یعنی این؟
En 47-årig kvinna från Värmdö, inte så långt ifrån där jag bor, har åtalats för att ha misshandlat sin sambo med en sopkvast och en porslinsskål! Och då undrar mina vänner varför jag fortsätter att vara singel! Läs hela notisen här.
و بعد دوستان پیوسته زیر گوشم میخوانند که چرا تنها ماندهام و با زنی شریک نمیشوم! اینان آیا بهراستی دوست مناند؟
22 November 2009
آیا همدیگر را خواهیم خورد؟
Det finns en rolig läsning av Kaianders Sempler angående årets ekonomipristagare och hennes forskningar kring hur vi ska rädda oss från ”allmänningens tragedi”. Jag har översatt den till persiska som kan spåras i texten nedan. Läs originalet i Ny Teknik.
الینور آسترام Elinor Ostrom استاد علوم سیاسی در دانشگاه ایندیانای امریکا و برندهی امسال جایزهی اقتصاد «یادبود آلفرد نوبل» چند دههی اخیر را به پژوهش در یافتن راههایی برای حل مشکل سفرههای مشترک گذراندهاست. او میگوید که کشف کردهاست که نمونههای بسیاری وجود دارد که نشان میدهد در طول سالیان بی هیچ مشکلی از سفرههای مشترک بهره برداری شدهاست. نوشتهی کوتاه و جالبی در توضیح پژوهشهای او ترجمه کردم که آن را در سایت ایران امروز، یا در این نشانی مییابید.