اکسیژن، اکسیژن!‏

33 سال پیش، 2 سال پیش از انقلاب، در اوج فعالیت‌هایم در اتاق موسیقی دانشگاه صنعتی آریامهر (شریف)، در هنگامه‌ی کشتن و کشته‌شدن چریک‌ها و مجاهدین در خیابان‌ها، در اوج موسیقی "مبتذل" خواننده‌هایی که هر روز مانند قارچ در شوهای تلویزیونی می‌روئیدند و من خود را همچون سربازی در سنگر حفاظت از اصالت موسیقی این مرز و بوم و منادی موسیقی جدی و غیر بازاری خیال می‌کردم، روزی، دو تن از دانشجویانی که به‌تازگی به همکاری با اتاق موسیقی جلب‌شان کرده‌بودم، جهانگیر و جمشید، از گرد و خاک و دود باروت سنگرها بیرونم کشیدند و پرسیدند:

- نمی‌شود در برنامه‌های اتاق موسیقی چیزهایی از قبیل اکسیژن هم پخش کنیم؟

من ِ جوان ِ بی‌پول ِ شهرستانی نه رادیوئی داشتم و نه تلویزیون می‌دیدم و نه از تازه‌های موسیقی روز چیزی می‌دانستم. نام اکسیژن به گوشم خورده‌بود، اما آن را در خیال در قفسه‌ی موسیقی‌های "مبتذل" و کنار قفسه‌ی مواد مخدر، و "قرتی‌بازی" جا داده‌بودم. در آن خاک و خل و دود ِ سنگر مجالی برای وارسی آن نیافته‌بودم. این دوستانم هنوز نمی‌دانستند که در طول چهار – پنج سال فعالیت در اتاق موسیقی چه خون دلی خورده‌بودم، چه‌گونه "نازک‌آرای تن" این "ساق گل" را "به‌جانش کشته" بودم و "به‌جان" آبش داده‌بودم، و چه‌گونه آموخته بودم که هر گام خطا چه خطرهایی دارد:

روزگار به‌شدت سیاسی بود. روبه‌روی ما اتاق کوهنوردی بود که بسیاری از چریک‌ها - حسینعلی و مسعود پرورش، تورج حیدری بیگوند، طاهره خرم، فرزاد دادگر، فریبرز صالحی، سیامک قلم‌بر و دیگران – از آن در آمدند. آن‌جا برخی "چپ"های چریک‌مشرب هم بودند، از قبیل محمد ی.، که بدتر از هر آخوندی، حتی با شرکت دختران دانشجو در برنامه‌های کوهنوردی مخالف بودند و گوش‌به‌زنگ بودند که خطائی از ما سر بزند تا مهر باطل بر اتاق موسیقی بزنند. یک بار دانشجوئی کلید را از من گرفت و آثاری را در اتاق موسیقی برای دوستانش پخش کرد. چند دختر دانشجو با والس گل‌ها از بالت فندق‌شکن چایکوفسکی روی صندلی بالاتنه‌شان را به چپ و راست رقصاندند، و در روزهای بعد زمزمه برخاست که "این‌جا رقاص‌خانه باز کرده‌اند"!

دو طبقه بالاتر، نمازخانه‌ی دانشگاه بود و دانشجویان نمازخوان پیوسته به غلامعلی حدادعادل شکایت می‌بردند که صدای اتاق موسیقی بلند است؛ مقامات دانشگاه می‌پائیدند که از اموال دانشگاه چه استفاده‌ای می‌کنم؛ و ساواک مراقب بود که در اتاق موسیقی چه فعالیت‌های سیاسی صورت می‌گیرد.

و من در این میان بر لبه‌ی تیغ راه می‌رفتم و پیوسته در حال عقب راندن مرزها بودم: متن کامل اپرای کوراوغلو به آذربایجانی (اوورتور، آریای کوراوغلو از پرده‌ی دوم، رامشگر ایرانی، چون‌کی اولدون ده‌ییرمانچی، پرده‌ی پنجم، تکه‌های منتخب 1 و 2)، همراه با ترجمه‌ی فارسی که منتشر کردم، در دانشگاه‌ها و محافل دانشجوئی غوغایی به‌پا کرده بود. کوراوغلو نماد چریک بود، پایگاهش چنلی‌بئل نمادی از سیاهکل بود، حسن خان نمادی از شاه ستمگر بود و در بسیاری از محافل دانشجوئی اکنون به‌جای "شاه" حسن خان می‌گفتند. حتی به سنفونی پنجم بیتهوفن رنگ و لعاب سیاسی می‌بخشیدیم. فینلاندیای ژان سیبلیوس را سرود آزادی کرده‌بودیم. شور امیروف و شهرزاد ریمسکی کورساکوف سرود چریک‌ها بودند که پخش می‌کردیم. آلبوم گروه شیلیائی اینتی ایلیمانی با "سرود اتحاد"شان ترانه‌ی انقلاب بود که برای نخستین بار پخش کردیم و سه سال بعد شعر "بر پا خیز، از جا کن..." را روی آن گذاشتند. "مرا ببوس"، "الهه‌ی ناز"، "مرغ سحر"، "خروسخوان"، "ئه‌ولری وار خانا خانا"، همه معنا و بار سیاسی داشتند. آشیق اصلان که "ساز"اش را مانند مسلسل زیر بغل می‌زد و روی صحنه می‌آمد، کار سیاسی می‌کرد...

و اینک، جهانگیر و جمشید اکسیژن را پیشنهاد می‌کردند! پیشنهاد را رد کردم.

نزدیک به بیست سال پس از آن اکسیژن را و سازنده‌اش ژان میشل ژار را کشف کردم. تازه دانستم که تکه‌هایی از این موسیقی را بارها شنیده‌ام و از آن لذت برده‌ام، بی آن‌که نامش را بدانم.

***
پنجشنبه‌ی گذشته، 14 مه، ژان میشل ژار در استکهلم نمایش "نور و صدا" داشت و بسیاری از آثار به‌یادماندنیش از این سی سال را اجرا کرد. با دو تن از دوستان به این کنسرت رفتم و، جای همگی خالی، برای نخستین بار اجرای زنده‌ی ژان میشل ژار را دیدم و از هنر او لذت بردم. او از جمله اکسیژن 2 و 4 را اجرا کرد، اما حیف که اکسیژن 8 را، که مونیکا با آن از عکس‌اش بیرون می‌آید و برایم می‌رقصد، و نیز اکسیژن 13 را، که من با آن به درون عکس می‌روم و با مونیکا می‌رقصم، اجرا نکرد!

سپاسگزارم از دوست جوانم که نگذاشت رفتن به این کنسرت را فراموش کنم. او در سالن کنسرت پرسید: چرا ژان میشل از پدرش موریس که دو ماه پیش درگذشت یاد نمی‌کند؟ چه می‌دانم. لابد رابطه‌ی خوبی با هم نداشتند.

در این نشانی و پیوندهایی که همان‌جا می‌یابید بخش‌هایی از کنسرت هفته‌ی گذشته را گذاشته‌اند.

***
و به اتاق موسیقی که می‌اندیشم، به گمانم تصمیم درستی گرفتم – در آن دور و زمانه نمی‌شد آلبوم اکسیژن را در اتاق موسیقی پخش کرد.

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

جاسوسی که طرد شد

به‌تازگی در اینترنت به نام لئونید شبارشین Leonid Shebarshin برخوردم، و نیز دوستی از کودتای "دارودسته‌ی هشت‌نفره" در اتحاد شوروی پیشین بر ضد میخائیل گارباچوف یاد کرد. این دو نکته به‌یادم آورد که هفده سال پیش مطلبی درباره‌ی لئونید شبارشین، کار او در ایران، و آن کودتای نافرجام ترجمه و تألیف کردم که جائی منتشر نشده‌است. البته در همان هنگام نوشته را برای نشریه‌ی چشم‌انداز که به سردبیری ناصر پاکدامن در پاریس منتشر می‌شود فرستادم، اما چاپش نکردند. اکنون دستی بر سر و روی آن نوشته کشیده‌ام و کوتاه‌ترش کرده‌ام که در پی می‌آید. هنگام ویرایش آن، گشتی دیگر در اینترنت زدم و مطالب تازه‌تری یافتم، از جمله درباره‌ی کوزیچکین و توطئه‌ی قتل او به‌دست جوانان توده‌ای، که در پایان از آن‌ها نیز یاد می‌کنم.

ولادیمیر کوزیچکین Vladimir Kuzichkin کنسولیار دوم سفارت شوروی در تهران در دوم ژوئن 1982 به انگلستان گریخت و اطلاعاتی را در اختیار ام‌آی6 انگلیس و سیای امریکا گذاشت. این اطلاعات کمی بعد در پاکستان به جواد مادرشاهی و حبیب‌الله بی‌طرف تحویل داده‌شد و گفته می‌شود که همین اطلاعات بهانه‌ای شد برای دستگیری رهبران و اعضای حزب توده ایران و سپس اعدام آنان. در بسیاری از نوشته‌ها از نقش کوزیچکین سخن رفته‌است و من نیز در با گام‌های فاجعه اشاره‌هایی به آن کرده‌ام. او در سال 1990 کتاب خاطرات خود را با عنوان Inside the KGB: My life in Soviet espionage منتشر کرد که من بی‌درنگ ترجمه‌اش کردم. این ترجمه به شکل دنباله‌دار در نشریه‌ی راه آزادی منتشر می‌شد، اما با انتشار ترجمه‌ی کامل کتاب در ایران ("کاگ‌ب در ایران"، ترجمه اسمعیل زند و حسین ابوترابیان، چاپ چهارم، نشر حکایت، تهران 1376) انتشار ترجمه‌ی من در راه آزادی متوقف شد. بخش نخست ترجمه‌ی مرا در این نشانی می‌یابید.

***

در تاریخ 19 تا 21 اوت 1991 در اتحاد شوروی پیشین کودتای نافرجامی بر ضد رهبر کشور میخائیل گارباچوف صورت گرفت. یکی از اعضاء رهبری هشت‌نفره‌ی کودتا ولادیمیر کریوچکوف Kryuchkov رئیس کا‌گ‌ب بود که با شکست کودتا دستگیر و زندانی شد، در سال 1994 بخشوده شد، و در سال 2007 درگذشت. معاون اول کریوچکوف در کاگ‌ب و رئیس اداره‌ی کل یکم (اداره‌ی اطلاعات و جاسوسی) لئونید شبارشین بود که بی‌درنگ پس از شکست کودتا به دستور گارباچوف به ریاست کل کاگ‌ب رسید. اما این ریاست شبارشین بیش از یک شبانه‌روز دوام نیاورد. یلتسین و دیگران ساده‌انگاری گارباچوف را بر او خرده گرفتند، او را وا داشتند که شبارشین را از ریاست کاگ‌ب برکنار کند، و وادیم باکاتین Vadim Bakatin به این مقام گمارده شد.

شبارشین از ماه مه 1979 (اردیبهشت 1358) عهده‌دار ریاست دفتر نمایندگی کاگ‌ب در سفارت شوروی در تهران بود و پس از افتضاح فرار کوزیچکین، از تهران منتقل شد.

پس از برکناری شبارشین از ریاست یک‌روزه‌ی کاگ‌ب، یک مأمور ناشناس کاگ‌ب به نشریه‌ی اخبار مسکو Moscow News مراجعه کرد و مطالبی درباره‌ی شبارشین و کاگ‌ب بیان کرد. چند روز پس از آن نیز روزنامه‌ی ایزوستیا Izvestia با خود شبارشین گفت‌وگو کرد تا او بتواند به اتهام‌ها پاسخ گوید. در هر دوی این گفت‌وگوها مطالبی در باره‌ی دوران فعالیت شبارشین در ایران و نیز پاره‌ای مطالب جالب دیگر به میان آمده‌است. در زیر خلاصه‌ای از این دو گفت‌وگو آورده می‌شود.

1 [نسخه‌ی انگلیسی اخبار مسکو، شماره 41، اکتبر 1991]
ناتالیا گئوورکیان: به‌نظر می‌رسد که دستگاه اطلاعاتی ما از حوادث ماه اوت رو سفید در آمد. آیا همین‌طور است؟

مأمور ناشناس: من با اطمینان می‌توانم بگویم که این سازمان هیچ‌گونه سهم عملی در این ماجرا نداشت. اما از سوی دیگر تردیدی ندارم که همه‌ی معاونان کریوچکوف و از جمله شبارشین و بسیاری از دستیاران شبارشین در سازمان اطلاعات می‌بایست از حوادثی که در شرف وقوع بود، آگاه باشند. من می‌ترسم که با ریاست 24‌ساعته‌ی شبارشین بر کاگ‌ب بسیاری از اسناد ناپدید شده‌باشند.

ن. گ.: پیداست که شما چندان علاقه‌ای به شبارشین ندارید...

مأمور ناشناس: مسأله علاقه یا بی‌علاقگی نیست. از شبارشین در شگفتم. البته در طول همه‌ی این سال‌ها می‌بایست می‌فهمیدم که بسیاری از زیردستان کریوچکوف در حال طراحی عملیات و بررسی و نقشه کشیدن هستند.

ن. گ.: اما در ایزوستیای دو روز پیش یکی از سرکردگان دستگاه اطلاعاتی از شبارشین بسیار تعریف کرده‌است.

مأمور ناشناس: او و شبارشین از سال‌های دانشجوئی و از هنگامی که هر دو خبرچین کاگ‌ب بودند، با هم آشنا بودند. [...] سیاست کریوچکوف در گزینش کارکنان بسیاری از همکاران مرا شگفت‌زده می‌کرد. پیرامون او افرادی گرد آمده‌بودند که هر یک در عملیات شکست‌خورده‌ای شرکت داشتند.

ن. گ.: یعنی شبارشین را متهم می‌کنید که در کار خود خطائی کرده‌است؟

مأمور ناشناس: شبارشین کار خود را از وزارت امور خارجه آغاز کرد و دبیر سفارت ما در پاکستان بود. او هنگامی‌که دستیار رهبری شبکه‌ی جاسوسان مستقر در هندوستان بود، توجه کریوچکوف را جلب کرد. در آن هنگام اوضاع سیاسی این کشور بغرنج بود و رهبری شبکه‌ی جاسوسان ثابت ما در آن‌جا قادر نبود این اوضاع را به‌درستی تجزیه و تحلیل کند. در نتیجه رهبران ما به خطا رفتند. با توصیه‌ی همان مأموران، ما ایندیرا گاندی را پس از نخستین کناره‌گیریش رها کردیم و پشتیبانی از او را به سود خود ندانستیم، او را نادیده گرفتیم، به سفارت دعوتش نکردیم و از پشتیبانی او خودداری کردیم. رئیس شبارشین در هندوستان ژنرال یاکوف پراکوپی‌یویچ Yakov Prokopyevich [یاکوف پارفیریه‌ویچ مدیانیک Pofiryevich Medyanik درست است - مترجم] یکی از مغزهای متفکر قماری بود که اعزام نیرو به افغانستان و لشگرکشی گسترده و همه‌جانبه‌ی کاگ‌ب به این کشور را به‌دنبال آورد. بعد هم شبارشین پسر خود را که هیچ سابقه‌ی درخشانی نداشت با اعمال نفوذ در مقامی نشاند که اغلب ژنرال‌ها را بر آن می‌گماشتند. حتی پیش از آن نیز همه‌ی کارکنان اطلاعات از مشاهده‌ی آن‌که اتاق کار پدر و پسر در یک راهرو قرار دارد، در شگفت بودند. به پیشنهاد همان یاکوف پراکوپی‌یویچ [کذا]، شبارشین را برای کار با شبکه‌ی جاسوسی به ایران اعزام کردند. اکنون او فرصتی طلائی داشت تا مهارت خود را، که انکار ناپذیر است، در شرایط بغرنج این کشور به‌کار بندد. اما درست هنگامی که او در آن‌جا بود یکی از بزرگ‌ترین افتضاح‌های تاریخ معاصر اطلاعات کشور ما رخ داد. یکی از زیردستان او به‌نام کوزیچکین به خدمت دستگاه اطلاعاتی بریتانیا در آمد. با وجود همه‌ی شواهد روشن، شبارشین همچنان مأموریت‌های پر مسئولیتی به او می‌داد و از این‌جا بود که مأموران ارزشمندی لو رفتند و پس از یک رشته حوادث، ایرانیان بسیاری کشته شدند و بسیاری افراد بی‌گناه اعدام شدند.

ماجرا از این قرار بود: کوزیچکین که به خدمت بیگانگان در آمده‌بود، شبکه‌ی پر ارزشی از منابع اطلاعاتی محلی را لو داد. بریتانیائی‌ها که از تیره کردن مناسبات میان ایران و اتحاد شوروی سود می‌بردند، این اطلاعات را پنهانی به ایرانیان رساندند، و حاصل آن تار و مار شدن حزب توده ایران بود. گفته می‌شود که شبارشین با رفتار پر نخوت و نابخردانه‌اش کوزیچکین را به‌سوی خودفروشی رانده‌است. خواه به این علت یا هر علت دیگری، کوزیچکین ناگهان ناپدید شد. همه می‌دانند که شبارشین واکنش سریعی نشان نداد، همه‌ی توان خود را در دفاع از کوزیچکین به‌کار برد و احتمال همکاری او با بریتانیائی‌ها را رد کرد. شبارشین همچنین اطلاعات غلط به رهبری داد و کوشید به آنان بقبولاند که کوزیچکین به احتمال زیاد به قتل رسیده‌است. کمی بعد کوزیچکین سُر و مُر و گنده از بریتانیا سر در آورد [کوزیچکین در خاطراتش نوشته‌است که پس از فرار او مقامات کاگ‌ب شایع کردند که تروریست‌های افغان او را ربوده‌اند. نیز به نوشته‌ی دمیتری پراخوروف Dmitri Prokhorov در کتاب "وطن‌فروشی، به چه بهایی" (چاپ 2005، به روسی Сколько стоит продать родину) تا ماه‌ها کسی نمی‌دانست چه بر سر کوزیچکین آمده، تا آن‌که در نوامبر 1982 (آبان 1361) بریتانیائی‌ها اعلامیه‌ی رسمی منتشر کردند که به او پناهندگی سیاسی داده‌اند.- مترجم]. سازمان ما از همه‌ی این ماجرا به‌خوبی آگاه است. شبارشین به‌خاطر یک مأمور خطاهای نابخشودنی بسیاری مرتکب شد.

حتی پیش از این نیز او لغزش‌های جدی در کار نشان داده‌بود. از همان ابتدا هم در یک مأموریت جاسوسی در پاکستان نتوانسته‌بود اطلاعات لازم را درباره‌ی منبع اطلاعاتی و شرایط تماس خود کسب کند. در نتیجه، برای پرهیز از دستگیری شبارشین، لازم شد که او را به‌سرعت و به شکل اضطراری به شوروی بر گردانند. پس از آن مدتی در ستاد مرکزی ماند و کارهای پیش‌پاافتاده به او می‌سپردند...

ن. گ.: و هیچ‌کدام از این خطاها مانع از بالا رفتن او تا حلقه‌ی پیرامون کریوچکوف نشد.

2 [ایزوستیا Известия، تاریخ 11 اکتبر 1991، به روسی]
ایزوستیا: روزنامه‌ها می‌نویسند که شما در مقام معاون کل کاگ‌ب نمی‌توانستید از تدارک کودتا بی‌خبر بوده‌باشید. شاید علت برکناری شما از مقام تازه‌تان این بود که روابط خیلی نزدیکی با کریوچکوف داشتید؟

شبارشین: پیش‌تر درباره‌ی این موضوع توضیح داده‌ام. من هیچ اطلاعی از تدارک کودتا نداشتم. کریوچکوف در سخنرانی‌های خود به‌عنوان رئیس کاگ‌ب و در گفت‌وگوهایش با همکارانش، همواره به پایبندی خود به قانون تأکید می‌ورزید و ما را نصیحت می‌کرد که باید پیگیرانه روح و کلام قانون را دنبال کنیم. ما گمان می‌کردیم که موضع حقیقی کریوچکوف همین است. نمی‌دانم چرا برخی‌ها نمی‌توانند باور کنند که شعبه‌ی اطلاعات در کودتا شرکت نداشت.

چرا کریوچکوف افکار خود را با برخی از معاونانش در میان گذاشت، اما به رئیس اطلاعات چیزی نگفت؟ تنها با حدس و گمان می‌توان پاسخی به این پرسش داد. گمان می‌کنم که من در این کار به دلیلی مورد اعتماد کامل او نبودم. میان ما اختلاف نظرهایی در ارزیابی اوضاع داخلی اتحاد شوروی و نقش و چشم‌انداز آینده‌ی حزب کمونیست بروز می‌کرد و در ماه‌های پایانی این اختلاف شدت یافته‌بود. شاید کریوچکوف همه‌ی این‌ها را در محاسبات خود می‌گنجانید. به گمانم برخی از گفته‌های من در جلسات سران کاگ‌ب با افکار و معتقدات کریوچکوف همخوانی نداشت. شاید این‌ها توضیحی باشد بر این که چرا من در جریان قرار نگرفتم. البته از خود کریوچکوف هم می‌توان پرسید.

ایزوستیا: این‌طور که روزنامه‌ها می‌نویسند، در بعضی کشورها بخش بزرگی از کارکنان سفارتخانه‌‌های ما در خدمت دستگاه‌های اطلاعاتی ما بوده‌اند. آیا فکر نمی‌کنید که این شیوه به معنی بها دادن به کمیت و به زیان کیفیت است؟

شبارشین: به‌نظر من این‌طور نیست. شمار فراوان مأموران اطلاعاتی ما در خارج کشور ناشی از نظام و شیوه‌های فرماندهی فئودالی ماست. هر یک از ادارات می‌کوشید محدوده‌ای را به تصرف خود در آورد، دور آن دیوار بکشد، و پیوسته آن را گسترش دهد. همین وضع در کاگ‌ب هم وجود داشت. بزرگی محدوده‌ی هر کسی بستگی به میزان نفوذ اشغال‌کنندگان آن محدوده داشت. اما رهبری حزب کمونیست، یعنی رهبری دولت ما، فقط نظارت می‌کرد که کسی از مقررات بازی تخطی نکند و به‌نظر من حتی این تفرقه و رقابت میان سازمان‌ها و ادارات را تشویق هم می‌کرد.

ایزوستیا: تجربه نشان می‌دهد که هرگاه دگرگونی‌های اساسی در دستگاه دولتی ما روی داده، از قبیل برکناری رهبران ارگان‌های امنیتی، افرادی که در خارج کشور با انگیزه‌های آرمانی به اتحاد شوروی یاری می‌کرده‌اند، ما را ترک کرده‌اند. آیا احساس خطر نمی‌کنید که باز این وضع تکرار شود؟

شبارشین: چرا، همین‌طور است. چنین وضعی برای کار اطلاعاتی بسیار نامطلوب است. یاری‌کنندگان ما در خارج کشور، یا افرادی که سرنوشت خود را با ما پیوند زده‌اند، هنگامی‌که می بینند که خود سازمان زیر ضربه رفته، کل سازمان بیمار و تب‌زده است، و ترکیب کارکنان آن و به‌ویژه اعضاء رهبری آن پیوسته در حال تغییر است، طبیعی‌ست که احساس خطر می‌کنند.

ایزوستیا: در مطبوعات غربی می‌نویسند که دستگاه‌های اطلاعاتی ما به پیروی از سیاست "مبارزه با امپریالیسم" تا همین تازگی‌ها با دستگاه‌های اطلاعاتی رژیم‌های دیکتاتوری ارتباط بر قرار می‌کرده‌اند. برای نمونه، عراق. دستگاه اطلاعاتی ما، همچنان که دیگر ادارات ما، پشتیبان رژیم‌های دیکتاتوری بوده‌است. آیا این سیاست هنوز هم ادامه دارد؟

شبارشین: ارتباط با سازمان‌های اطلاعاتی خارجی جنبه‌ی حرفه‌ای ناب دارد. همکاران خارجی در حل برخی از معضلات به ما کمک می‌کنند و ما نیز در برابر در حل مسائل آنان یاری‌شان می‌کنیم.

ایزوستیا: اما آیا فکر نمی‌کنید که داشتن ارتباط با دستگاه‌های اطلاعاتی رژیم‌های منفور مانند عراق و لیبی که متهم به تروریسم هستند، وجهه‌ی ما را لکه‌دار می‌کند؟

شبارشین: آخر همین عراق برای نمونه، در تمام مدت هم‌پیمان ما بود. ما که مناسبات خود را با آنان قطع نکردیم، بلکه در تلاش بودیم که راه حل مسالمت‌آمیزی برای بحران خلیج فارس پیدا کنیم. به‌نظر من نباید این را پشتیبانی از رژیم نامید. مناسبات ما در سطح دولت و میان سازمان‌های اطلاعاتی بسیار عادی‌ست. در امور داخلی یک‌دیگر دخالتی نمی‌کنیم. ادامه‌ی منطقی حرف شما به این‌جا می‌انجامد که ما باید در کشورهای دیگر دموکراسی را ترویج و پیاده کنیم. در این صورت باید صدام حسین و قذافی را سرنگون کنیم، یعنی به زور وارد خانه‌ی دیگران شویم. آیا این کار درستی‌ست؟

ایزوستیا: در هفته‌نامه‌ی اخبار مسکو اتهام سنگینی به شما می زنند. از جمله این که هنگام کار در ایران گویا با همکار خود کوزیچکین رفتار درستی نداشته‌اید و این رفتار به فرار او و در نتیجه به تار و مار شدن شبکه‌ی منابع اطلاعاتی ما و نابودی حزب کمونیست توده منجر شده‌است.

شبارشین: این‌ها سراپا یاوه‌هایی‌ست که از کتاب کوزیچکین خائن اقتباس شده‌است. کوزیچکین بسیار پیش از فرار از ایران با دستگاه‌های اطلاعاتی بریتانیا ارتباط بر قرار کرده‌بود. حزب توده رفتنی بود. کوزیچکین نمی‌توانست تغییری چه مثبت و چه منفی در سرنوشت این حزب بدهد. البته این نیز درست است که او در واقع برخی اطلاعات درباره‌ی این حزب داشت.

اما درباره‌ی مطلب اخبار مسکو باید بگویم که آن را بر پایه‌ی گفت‌وگو با یک ناشناس تهیه کرده‌اند. من می‌دانم چرا این شخص می‌ترسد نام خود را اعلام کند. در گذشته‌ای نه‌چندان دور بحثی با این شخص داشتم و پس از این بحث او تصمیم گرفت که از اداره‌ی کل یکم برود. تهمت‌های بی‌پایه از سوی یک ناشناس که در چند سال اخیر مشغول یادداشت کردن خطاهای همکاران خود بوده، به‌نظر من کار ناشایستی‌ست. در شگفتم که این نشریه‌ی وزین چه‌گونه به خدمت یک ناشناس در آمده‌است.

ایزوستیا: در شرایط نوین مناسباتمان با ایالات متحده، آیا باید از شیوه‌های نفوذ تبلیغاتی دست برداریم؟

شبارشین: به‌نظر شخصی من از هیچ شیوه‌ی خاصی در زمینه‌های نفوذ تبلیغاتی در افکار عمومی دیگر کشورها و به‌سود کشور خودمان نباید دست برداریم. مهم آن است که این کار جنبه‌ی دسیسه‌چینی و خرابکاری در کشورهای دیگر نداشته‌باشد. فعالیت بی سروصدا و بدون جلب نظر روی این یا آن هم‌پیمان‌مان به‌نظر من اشکالی ندارد. مگر ایالات متحده از این‌گونه نهادها و فعالیت‌ها ندارد؟ آنان هم کار تبلیغی می‌کنند و از این طریق بخش‌هایی از کار ضد اطلاعاتی خود را انجام می‌دهند. برای نمونه رادیوی آزادی را در نظر بگیرید. من اطمینان دارم که شدت یافتن بسیاری از درگیری‌های داخلی‌مان را مدیون این ایستگاه رادیوئی هستیم.

ایزوستیا: شما پیش از کودتا هم همین موضع را داشتید. اما در آن روزهای بحرانی، اطلاعاتی که از این رادیو پخش می‌شد به تقویت روحیه‌ی مردم، و به گارباچوف کمک می‌کرد.

شبارشین: در جای دیگری هم پرسیدند که نظر من چیست که گزارشگران رادیوی آزادی در سنگربندی‌های پیرامون کاخ سفید ما حضور داشتند. در پاسخ مثالی می‌زنم: فرض کنید که شما، روزنامه‌نگار شوروی، در ماه مه 1989 در میدان تیان‌آن‌من حضور می‌داشتید و به تبلیغات بر ضد دولت چین می‌پرداختید. چینی‌ها چه واکنشی در برابر شما نشان می‌دادند؟ بی‌گمان شما را از کشورشان بیرون می انداختند. چرا باید افرادی که از سوی دولت‌های خارجی پشتبانی می‌شوند در کشمکش‌های داخلی ما شرکت داشته‌باشند؟ چه کسی چنین حقی به آنان داده‌است؟

ایزوستیا: حال که در 56 سالگی برکنار شده‌اید، آیا جا افتادن در نقش بازنشستگی برایتان آسان است؟

شبارشین: به هیچ وجه! اما بی‌کار هم نیستم. نوشتن خاطراتم را آغاز کرده‌ام.

***
***
کتاب خاطرات شبارشین با نام "بازوی مسکو - یادداشت‌های رئیس اطلاعات شوروی" در سال 1993 منتشر شد. 62 صفحه از این کتاب 300 صفحه‌ای درباره‌ی ایران است، اما او در این بخش، و در سراسر کتاب، داستان‌گوئی می‌کند و چندان حرف تازه‌ای ندارد. یک ادعای تازه‌ی او این است که انگلیس‌ها با همکاری بقایای ساواک در ایران توطئه چیدند تا معاونش را، که او "ولادیمیر گ." می‌نامد، از سر راه بردارند تا راه برای رسیدن کوزیچکین "خائن" به مقام بالاتر و نزدیک‌تر به خود شبارشین گشوده‌شود. منظور او ولادیمیر گالووانوف Golovanov است که در اثر تعقیب و آزار مضاعف خود و خانواده‌اش و زیر و رو کردن آپارتمانش، به‌ناگزیر ایران را ترک کرد. این ماجرا را کوزیچکین نیز در خاطراتش نقل کرده‌است.

یک نکته‌ی تازه‌ی دیگر در کتاب خاطرات شبارشین آن است که کوزیچکین در دوم ژوئن 1982 (12 خرداد 1361) ناپدید شد و چندی بعد [در نوامبر، آبان] آشکار شد که [در 13 خرداد] با یک گذرنامه‌ی بریتانیائی با نام مایکل رود Rod از مرز بازرگان و از راه ترکیه به انگلستان رفته‌است. شبارشین به حماقت "مرکز" لعنت می‌فرستد که تا مدت‌ها به او دستور می‌دادند که به اصرار از سفارت بریتانیا در تهران بپرسد که چرا و چه‌گونه چنین گذرنامه‌ای به کوزیچکین دادند، و البته نیکولاس بارینگتون، همتای او در سفارت بریتانیا در تهران، با ابراز همدردی، پیوسته قول می‌داد که با لندن تماس خواهد گرفت و اطلاعات لازم را به او خواهد داد!

متن کامل کتاب شبارشین به‌ روسی در چند نشانی اینترنتی، و از جمله این‌جا در دسترس است. ترجمه‌ی فارسی تکه‌هایی از آن نیز کمی بعد از انتشار کتاب، در کیهان لندن منتشر شد. این نیز تارنمای شخصی شبارشین است.

شبارشین اکنون در یک شرکت خصوصی به‌نام خدمات امنیت اقتصادی روسیه مشغول به‌کار است. این شرکت را او با همکاری نیکالای لئونوف، یکی دیگر از سران پیشین کاگ‌ب و از دوستان نزدیک ولادیمیر پوتین نخست وزیر کنونی روسیه، پایه‌گذاری کرده‌است. رسانه‌های روسیه گفت‌وگوهای بسیاری در موضوع‌های گوناگون با شبارشین انجام داده‌اند که برخی از آن‌ها را در اینترنت می‌توان یافت. از آن میان این گفت‌وگو با عنوان "تهران مخوف" جالب است که ترجمه‌ی فارسی ناقص و تحریف‌شده‌ای از آن در این نشانی هست.

شبارشین در این گفت‌وگو از کتاب خاطرات کیانوری تعریف می‌کند، به روان او درود می‌فرستد، و می‌گوید که او چیزی را تحریف نکرده و همه چیز را همان‌گونه که بوده نوشته و از دیدارهای پنهانی که با او داشته نیز چیزی کم و زیاد نکرده‌است. شبارشین می‌گوید که کیانوری حتی نام خانوادگی او را نمی‌دانست و نخست در زندان آن را دانست، و می‌افزاید که کمیته‌ی مرکزی حزب کمونیست شوروی از او و همتایانش می‌خواست که اگر خطری در میان بود، در دیدار با کمونیست‌هایی که تحت پیگرد بودند، پول بپردازند! و بی‌درنگ می‌افزاید که البته «تا جائی که به‌یاد می‌آورم، هیچ‌کدام از توده‌ای‌ها اعدام نشدند، هر چند که همگی به زندان افتادند. از سرنوشت آنان اطلاع دیگری ندارم، زیرا در سال 1991 از خدمت کنار رفتم».

می‌توان از شبارشین پرسید چه‌گونه نمی‌داند که ده‌ها نفر از همان توده‌ای‌ها نیز در تابستان 1367، یعنی سه سال پیش از ترک خدمت او اعدام شدند؟

در گفت‌وگوی دیگری در سال 2001، از او درباره‌ی سرنوشت کوزیچکین می‌پرسند. شبارشین می‌گوید که در سال 1993 در سفری به انگلستان، همتایان انگلیسی جنتلمن‌بودن را از یاد بردند و کوشیدند خود او را به خدمت بگیرند. در جریان همین گفت‌وگوها او حال کوزیچکین را پرسید و انگلیسی‌ها پاسخ دادند که او سخت به مشروب‌خواری افتاده‌است، و می‌افزاید: «اکنون هشت سال گذشته، و امیدوارم که تا کنون سقط شده‌باشد»!

او البته از توطئه‌ی قتل کوزیچکین سخنی نمی‌گوید. خود کوزیچکین در پیشگفتار کتابش از توطئه‌ی قتل‌اش با شرکت کمونیست‌های بلغار سخن می‌گوید، اما یک توطئه‌ی دیگر نیز اکنون در چند سایت اینترنتی، از جمله در این نشانی، فاش شده‌است. در این‌جا گفته می‌شود که مأمور ام‌آی6 که کوزیچکین را فریب داد و به خدمت انگلیس در آورد رینگو جیمز نام داشت. در این‌جا نیز از توطئه‌ی بقایای ساواک شاهنشاهی برای از میان برداشتن گالووانوف برای بالا رفتن مقام کوزیچکین سخن می‌رود. و سپس گفته می‌شود که در آموزشگاه ویژه‌ی سازمان جوانان کمونیست در مسکو چند تن از اعضاء جوان حزب توده ایران را آموزش دادند و در ماه مه 1986 به آنان مأموریت داده‌شد که در برادفورد (یورکشایر) ولادیمیر کوزیچکین را با سمٌ به قتل برسانند. حساب کرده‌بودند که ایرانیان را خیلی ساده می‌توان فدا کرد و کسی جای پای شوروی را در این توطئه نخواهد دید (کیانوری در خاطراتش گله می‌کند که "این یک اشتباه بزرگ حزب کمونیست اتحاد شوروی بود که از دبیر کل یک حزب کمونیست، آن‌هم حزبی با 40 سال سابقه" اطلاعات نظامی بخواهد. – ص 545).

روزنامه‌ی یورکشایر پست در خبر کوتاهی نوشت که یک مهاجر روس در گذشته‌است، و گردانندگان توطئه که تردیدی در موفقیت نقشه‌شان نداشتند، خبر مرگ کوزیچکین را با نامه‌ای رسمی برای همسر بیمار او در مسکو فرستادند. اما آشکار شد که ام‌آی5 از همان آغاز همه‌ی عملیات جوانان توده‌ای را زیر نظر داشته، و البته آسیبی به کوزیچکین نرسید.

و اما کوزیچکین که به جان آمده‌بود، در سال 1988 در نامه‌ای از گارباچوف تقاضای بخشش کرد، و سپس در نامه‌ای دیگر در سال 1991 دست به‌دامن یلتسین شد. هیچ پاسخی به نامه‌های او داده نشد.

نیز بخوانید: بازگشت به سردسیر
شبارشین در 29 مارس 2012 خودکشی کرد:‏ جاسوس مطرود خود را کشت

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

Äntligen, P2!

کانال موسیقی رادیوی سوئد به جای خود بازگشت!

Det som Sveriges Radios förra VD lovade för ett år sedan blir verklighet i morgon: P2 blir en renodlad musikkanal 24 timmar om dygnet på stockholmsfrekvensen 92,6 MHz, skriver DN i dag. Därmed slipper vi att hoppa mellan P2 och P6 för att kunna lyssna på musik, äntligen. Hurra!

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

Från Carola till Malena

این نوشته زیادی سوئدی‌ست! دوستانی که سوئدی نمی‌دانید، در صورت علاقه و کنجکاوی، متن را در مترجم گوگل کپی کنید و به زبان واسطه‌ی دیگری ترجمه کنید.

Den första gången jag uppmärksammade melodifestivalen var 1986 då belgiskan Sandra Kim vann i hela Europa med ”J'aime la vie”.‎
‎
Då bodde jag i Sovjet och det var där de visade hennes sång gång efter gång i brist på något annat roligt att visa. Med den låten verkade en sorts barnslighet ha vunnit fäste i europeiska musiksmaken. Denna smak återkom flera gånger därefter bl.a. med Carola. Eller var det inte med Carolas "Främling" det började redan 1983? Jag vet inte hur mycket allmänheten hade inflytande de gånger när Carola vann tävlingen i Sverige men jag var inte övertygad om att en sådan person som inte kunde säga någonting annat än TJääärlek å, å, TJääärlek å, å, Jeeessuss å TJääärlek till Jeeessuss å, å, ORD, å ord, å livets ord, skulle representera August Strindbergs, Allan Petterssons, och Ingmar Bergmans land i en kulturell tävling. Hade inte Sverige någonting bättre än så? Och, förresten, är Eurovision Song Contest en kulturell tävling?

Men i år såg jag i direktsändning hur svenska folket fick säga sitt och säga emot domarkåren som verkade befinna sig kvar i Carola-tiden. Nu vet jag vem allmänheten vill skicka som representant till europeiska tävlingen. Valet kändes helt rätt denna gång. Valet visar en kulturell mognad från barnsliga Carola till den kultiverade Malena Ernman.

I dag var jag ledig från jobbet och hade chansen att lyssna till Mitt i musiken veckomagasin special, Malena Ernman – La voix på P2, och där kan man höra (välj 8 maj) från vilken hög kulturell nivå Malena Ernman är: en helt rätt representant inte bara för personligheten, utan även för sången som är vacker, tycker jag. Nu känner jag dessutom ännu större respekt för Malena Ernman. Hon pratade bl.a. om att hon skyndar sig hem efter alla sina scenföreställningar för att hon ”ger till 100 procent” på scenen och inte har någon ork kvar efter föreställningen till någon fest eller någonting annat. Jag har alltid haft en tendens till att hylla sådana människor som ”ger till 100 procent” i vad än de gör.

Och jag hade skrivit så långt i mitt huvud medan jag lyssnade på radio då jag hörde att Malena sjunger på mitt eget fadersmål, på azerbajdzjanska! Det blir ännu ett större plus för henne. Det är en gammal folksång (Bayatilar) som lanserades av den legendariska azerbajdzjanska tenoren Rashid Behbudov (Beybutov) på en LP-skiva för länge länge sedan, som nu återfinns i många sopransångerskors repertoarer världen över. I radioprogrammet för 8 maj i länken ovan spola fram till 41:47 för att höra Malena sjunga på azerbajdzjanska.

Låt oss se nu hur moget folket i hela Europa har blivit och om även de kommer att rösta på Malena. Jag hoppas det, men jag tvivlar med tanke på ”röst-maffian” i forna Östeuropa.

Heja Malena! Jag håller tummarna för dig!
‎

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...

بدرود همشهری بزرگ

رضا سیدحسینی، یکی از بزرگ‌ترین مترجمان و ادیبان معاصر ایران، بیش از شصت سال قلم زد و قلم زد و قلم زد، و سرانجام دیروز ما را و قلم را ترک کرد و رفت. با یاد او و برای او سر تعظیم فرود می‌آورم. کتاب‌خوانی را با ترجمه‌های او و محمد قاضی از آثار جک لندن آغاز کردم. و بی‌جا نیست که لیلی گلستان او را در کنار محمد قاضی و عبدالله توکل یکی از سه‌تفنگدار هسته‌ی ترجمه‌ی ایران می‌نامد.

و چه جالب که دو تن از اینان، عبدالله توکل و رضا سیدحسینی، از اردبیل بودند و محمد قاضی کرد مهاباد. آیا دوزبانه پرورش یافتن در مترجم خوب شدن تأثیری دارد؟

و آیا زادگاه رضا سیدحسینی یاد او را به شکلی گرامی خواهد داشت؟ آیا نام او را بر کوچه‌ای، خیابانی، پارکی، یا کتابخانه‌ای خواهند نهاد؟ آیا بنایی به یاد او خواهند ساخت؟ گمان نمی‌کنم. برای عبدالله توکل هم کاری نکردند.

Read More...دنباله (کلیک کنید)‏

Summary only...