این روزها با یک موسیقیدان تازه آشنا شدم. داشتم آشپزخانه را مرتب می‌کردم. از شبکه‌ی دوم رادیوی سوئد موسیقی پخش می‌شد. ناگهان با شنیدن کلمه‌ی "مملکتیم" با صدای سوگوار زن خواننده گوش‌هایم تیز شد. گوش دادم. خودش بود: شعر زیبای شاعر ترک ناظم حکمت بود که ترجمه‌ای از آن را به بزرگداشت یکصدمین زادروزش در "نگاه نو" منتشر کردم، و این‌جا هم آوردمش- "وطنم! نه کلاهم باقی ماند که دوخت آن‌جا بود...". برنامه که تمام شد گوینده گفت "اوراتوریوی ناظم" Oratorio اثر فاضل سای Fazil Say آهنگساز جوان ترک بود که پخش شد.
در نخستین فرصت به آرشیو برنامه در اینترنت رفتم و همه‌ی برنامه را گوش سپردم. عجب اثر زیبایی‌ست! به‌ویژه آن که درست شعرهایی که من دوست دارم از میان شعرهای ناظم حکمت دست‌چین شده و در این اوراتوریو گنجانده شده‌اند. نخست گنجو ارکال Genco Erkal شعر "ناظم حکمت خیانت به وطن را ادامه می‌دهد" را به شکل رسیتاتیف دکلمه می‌کند، سپس گروه کر شعرهای معروف دیگری، از جمله "از ماست این دیار،... این دوزخ، این بهشت" را می‌خواند، و سپس زُحل اولجای Zuhal Olcay سوگواره‌ی "وطنم" را می‌خواند.
"از ماست این دیار" همان شعری‌ست که به ترکی با "دؤردنالا گلیب اوزاق آسیادان" آغاز می‌شود و نقشه‌ی جغرافیای ترکیه را به سر اسبی تشبیه می‌کند که به تاخت از آسیای دور می‌آید. این شعر را در خانه‌ی خیابان مشتاق با آواز و "ساز" یک آشیق ترک، که نامش را فراموش کرده‌ام، گوش می‌دادیم. "داداشم" مورتوض آن را خیلی دوست داشت و پیوسته تکرار می‌کرد: "دؤردنالا گلیب اوزاق آسیادان". ای‌کاش مورتوض هنوز بتواند چیزهایی از این دست را یاد کند!
"اوراتوریوی ناظم" اثری بزرگ و طولانی‌ست که فاضل سای آن را به سفارش دولت ترکیه سرود و قرار بود که امسال در حاشیه‌ی نمایشگاه کتاب فرانکفورت اجرا شود، اما به علت سخنانی که فاضل سای در مصاحبه‌ای در انتقاد از سیاست دولت ترکیه برای دینی‌کردن جامعه بر زبان آورد، دولت اجرای این اثر را از برنامه حذف کرد و فاضل سای به دادگاه احضار شد!
بخش‌هایی از ویدئوی این اثر نیز، که در بزرگداشت یکصدوپنجمین زادروز ناظم حکمت ضبط شده، در یوتیوب یافت می‌شود: سرآغاز و "خیانت به وطن"، "من که افتادم هلفدونی..."، "همچون کَرَم (من اگر نسوزم)"، و "وطنم". این رقص کوهستانی و بخش پایانی "زنده ماندم که بگویم" را از دست ندهید. بخش‌های دیگری هم هست که خود یوتیوب در کنار این بخش‌ها پیشنهاد می‌کند.
و اما فاضل سای خود اعجوبه‌ای‌ست در نواختن پیانو و بسیاری از آثار بزرگترین آهنگسازان را اجرا و ضبط کرده است. از جمله ببینید چگونه یکی از دشوارترین کنسرتوهای پیانو را که ساخته‌ی آهنگساز فرانسوی کامی سن‌سانس است، به بازی می‌گیرد. این فیلم در یک شوی تلویزیونی برای سوفی مارسو Sophie Marceau بازیگر زیبای فرانسوی نشان داده می‌شود. سوفی مارسو همان است که در فیلم جیمزباندی "دنیا کافی نیست" نقش دختری آذربایجانی را بازی می‌کند.
تکه‌های ناقصی از دو شعر از این اوراتوریو، "از ماست این دیار" و "زندگی (زنده ماندم که بگویم)" با برگردان احمد شاملو در این وبلاگ موجود است. در شگفتم که احمد شاملو که از ترک‌تبار بودنش در رنج بود و بی‌گمان ترکی نمی‌دانست، چرا و چگونه این شعرها را به فارسی برگردانده. به‌گمانم ترجمه‌ی او از زبان فرانسه است و اکنون که متن اصلی شعرها را با صدای گنجو ارکال می‌شنوم، می‌بینم که برگردان شاملو از اصل ترکی دور شده‌است.
ترجمه‌ی من از "همچون کرم" را این‌جا و "خیانت به وطن" را در این مقاله pdf می‌یابید.
آن‌چه از رادیوی سوئد پخش شد چند قطعه و در مجموع 20 دقیقه از اثر بود که تا 28 نوامبر در آرشیو سی‌روزه‌ی رادیو می‌توان شنیدشان. در این نشانی ابتدا "نوار" را تا چند ثانیه مانده به آخر جلو بکشید و بگذارید بخش نخست برنامه به پایان برسد و بخش دیگر، خودکار آغاز شود. سپس باز نوار را تا دقیقه‌ی 8:57 جلو بکشید و تا پایان گوش بدهید.
راستی، به‌یاد ندارم شعری در وصف "گربه"ی خودمان (جز "بچه‌ها، این نقشه‌ی جغرافیاست...") خوانده یا شنیده باشم، چه رسد به اوراتوریویی چندصدایی.
و بخش پایانی، "زنده ماندم که بگویم" را که می‌شنوم بی‌اختیار به ایرج مصداقی و اثر بزرگ چهارجلدی او "نه زیستن نه مرگ" می‌اندیشم.
در نخستین فرصت به آرشیو برنامه در اینترنت رفتم و همه‌ی برنامه را گوش سپردم. عجب اثر زیبایی‌ست! به‌ویژه آن که درست شعرهایی که من دوست دارم از میان شعرهای ناظم حکمت دست‌چین شده و در این اوراتوریو گنجانده شده‌اند. نخست گنجو ارکال Genco Erkal شعر "ناظم حکمت خیانت به وطن را ادامه می‌دهد" را به شکل رسیتاتیف دکلمه می‌کند، سپس گروه کر شعرهای معروف دیگری، از جمله "از ماست این دیار،... این دوزخ، این بهشت" را می‌خواند، و سپس زُحل اولجای Zuhal Olcay سوگواره‌ی "وطنم" را می‌خواند.
"از ماست این دیار" همان شعری‌ست که به ترکی با "دؤردنالا گلیب اوزاق آسیادان" آغاز می‌شود و نقشه‌ی جغرافیای ترکیه را به سر اسبی تشبیه می‌کند که به تاخت از آسیای دور می‌آید. این شعر را در خانه‌ی خیابان مشتاق با آواز و "ساز" یک آشیق ترک، که نامش را فراموش کرده‌ام، گوش می‌دادیم. "داداشم" مورتوض آن را خیلی دوست داشت و پیوسته تکرار می‌کرد: "دؤردنالا گلیب اوزاق آسیادان". ای‌کاش مورتوض هنوز بتواند چیزهایی از این دست را یاد کند!
"اوراتوریوی ناظم" اثری بزرگ و طولانی‌ست که فاضل سای آن را به سفارش دولت ترکیه سرود و قرار بود که امسال در حاشیه‌ی نمایشگاه کتاب فرانکفورت اجرا شود، اما به علت سخنانی که فاضل سای در مصاحبه‌ای در انتقاد از سیاست دولت ترکیه برای دینی‌کردن جامعه بر زبان آورد، دولت اجرای این اثر را از برنامه حذف کرد و فاضل سای به دادگاه احضار شد!
بخش‌هایی از ویدئوی این اثر نیز، که در بزرگداشت یکصدوپنجمین زادروز ناظم حکمت ضبط شده، در یوتیوب یافت می‌شود: سرآغاز و "خیانت به وطن"، "من که افتادم هلفدونی..."، "همچون کَرَم (من اگر نسوزم)"، و "وطنم". این رقص کوهستانی و بخش پایانی "زنده ماندم که بگویم" را از دست ندهید. بخش‌های دیگری هم هست که خود یوتیوب در کنار این بخش‌ها پیشنهاد می‌کند.
و اما فاضل سای خود اعجوبه‌ای‌ست در نواختن پیانو و بسیاری از آثار بزرگترین آهنگسازان را اجرا و ضبط کرده است. از جمله ببینید چگونه یکی از دشوارترین کنسرتوهای پیانو را که ساخته‌ی آهنگساز فرانسوی کامی سن‌سانس است، به بازی می‌گیرد. این فیلم در یک شوی تلویزیونی برای سوفی مارسو Sophie Marceau بازیگر زیبای فرانسوی نشان داده می‌شود. سوفی مارسو همان است که در فیلم جیمزباندی "دنیا کافی نیست" نقش دختری آذربایجانی را بازی می‌کند.
تکه‌های ناقصی از دو شعر از این اوراتوریو، "از ماست این دیار" و "زندگی (زنده ماندم که بگویم)" با برگردان احمد شاملو در این وبلاگ موجود است. در شگفتم که احمد شاملو که از ترک‌تبار بودنش در رنج بود و بی‌گمان ترکی نمی‌دانست، چرا و چگونه این شعرها را به فارسی برگردانده. به‌گمانم ترجمه‌ی او از زبان فرانسه است و اکنون که متن اصلی شعرها را با صدای گنجو ارکال می‌شنوم، می‌بینم که برگردان شاملو از اصل ترکی دور شده‌است.
ترجمه‌ی من از "همچون کرم" را این‌جا و "خیانت به وطن" را در این مقاله pdf می‌یابید.
آن‌چه از رادیوی سوئد پخش شد چند قطعه و در مجموع 20 دقیقه از اثر بود که تا 28 نوامبر در آرشیو سی‌روزه‌ی رادیو می‌توان شنیدشان. در این نشانی ابتدا "نوار" را تا چند ثانیه مانده به آخر جلو بکشید و بگذارید بخش نخست برنامه به پایان برسد و بخش دیگر، خودکار آغاز شود. سپس باز نوار را تا دقیقه‌ی 8:57 جلو بکشید و تا پایان گوش بدهید.
راستی، به‌یاد ندارم شعری در وصف "گربه"ی خودمان (جز "بچه‌ها، این نقشه‌ی جغرافیاست...") خوانده یا شنیده باشم، چه رسد به اوراتوریویی چندصدایی.
و بخش پایانی، "زنده ماندم که بگویم" را که می‌شنوم بی‌اختیار به ایرج مصداقی و اثر بزرگ چهارجلدی او "نه زیستن نه مرگ" می‌اندیشم.
